O programie skupu aktywów
22 stycznia 2016 (aktualizacja 25 listopada 2022)
Dlaczego jest potrzebny?
Kiedy gospodarka jest zdrowa, Europejski Bank Centralny oddziałuje na ogólne warunki finansowania – a przez to na sytuację gospodarczą i inflację – sterując poziomem podstawowych krótkoterminowych stóp procentowych. Jednak w wyniku światowego kryzysu finansowego w 2008 i zmian w funkcjonowaniu gospodarki te stopy zbliżyły się do dolnej granicy efektywności, czyli punktu, od którego wpływ ich dalszych obniżek byłby bliski zera lub wręcz zerowy. Dlatego żeby ograniczać ryzyko zbyt długiego utrzymywania się zbyt niskiej inflacji i doprowadzić ją z powrotem do poziomu zgodnego z celem przyjętym przez Radę Prezesów, czyli do 2% w średnim okresie, EBC musiał sięgnąć po inne instrumenty. Jednym z nich jest program skupu aktywów. W lipcu 2022 zakończyły się zakupy netto w ramach tego programu, lecz spłaty kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programu są nadal w całości reinwestowane.
Jak działa?
W ramach programu skupu aktywów EBC nabył różne instrumenty finansowe, w tym obligacje skarbowe, papiery wartościowe wyemitowane przez europejskie instytucje ponadnarodowe, obligacje przedsiębiorstw, papiery wartościowe zabezpieczone aktywami i zabezpieczone obligacje. Skup aktywów wpływa na ogólne warunki finansowe, a przez to – na wzrost gospodarczy i inflację, głównie trzema drogami:
Oddziaływanie bezpośrednie
Kiedy EBC nabywa aktywa sektora prywatnego, takie jak papiery wartościowe zabezpieczone aktywami czy zabezpieczone obligacje, które są powiązane z kredytami udzielonymi przez banki gospodarstwom domowym i firmom w sektorze realnym, wzrost popytu winduje ceny tych aktywów. To zachęca banki do udzielania kolejnych kredytów, które mogą następnie zostać wykorzystane do stworzenia i sprzedania nowych papierów zabezpieczonych aktywami lub zabezpieczonych obligacji. Wzrost podaży kredytów dla gospodarstw domowych i firm prowadzi zwykle do obniżenia stawek oprocentowania, a więc – do poprawy warunków finansowania.
Zmiana struktury portfeli
EBC skupował aktywa sektora prywatnego i publicznego od różnych inwestorów, w tym funduszy emerytalnych, banków i gospodarstw domowych. Mogą oni inwestować środki otrzymane od EBC w inne aktywa. Ogólny wzrost popytu na aktywa winduje ich ceny, a spycha w dół dochodowość – nawet w przypadku aktywów nieobjętych bezpośrednio programem. Dzięki temu maleje koszt finansowania się firm na rynkach kapitałowych (efektywne oprocentowanie rynkowe). Jednocześnie spadek rentowności papierów wartościowych zachęca banki do udzielania kredytów przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym. Zwiększenie skali udzielania kredytów dla sektora realnego zwykle obniża ich koszt. Jeśli natomiast inwestorzy wykorzystują dodatkowe środki, żeby kupować bardziej dochodowe aktywa poza strefą euro, może się także obniżyć kurs walutowy euro, czego efektem jest zazwyczaj pojawienie się presji inflacyjnej.
Zarówno oddziaływanie bezpośrednie, jak i zmiana struktury portfeli prowadzą do poprawy ogólnych warunków finansowania firm i gospodarstw domowych w strefie euro. Przez obniżenie kosztów finansowania skup aktywów może pobudzić inwestycje i spożycie, a w czasach zbyt niskiej inflacji nasilenie się popytu wśród firm i konsumentów prowadzi ostatecznie do powrotu inflacji do docelowego poziomu 2% w średnim okresie.
Efekt sygnalizacyjny
Gdy inflacja zbyt długo pozostaje zbyt niska, skup aktywów jest też sygnałem, że bank centralny zamierza przez dłuższy czas utrzymywać podstawowe stopy procentowe na niskim poziomie. Dzięki temu zmniejsza się zmienność rynków i niepewność co do przyszłych zmian oprocentowania, co ułatwia firmom i gospodarstwom domowym decyzje inwestycyjne. Z kolei wobec przewidywanego przez banki dłuższego okresu niskich stóp oprocentowanie kredytów długoterminowych pozostaje niewielkie.
Aktualizacja: tekst zaktualizowano 25 listopada 2022 w związku z zakończeniem zakupów aktywów netto.