Najczęściej zadawane pytania na temat rozszerzenia Unii Europejskiej (UE) oraz unii gospodarczej i walutowej (UGW)

1 maja 2004 do UE przystąpiły: Czechy, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowenia i Słowacja. Od 1 stycznia 2007 członkami UE są Bułgaria i Rumunia, a od 1 lipca 2013 – Chorwacja. Obecnie do członkostwa w UE kandyduje pięć państw: Albania, Macedonia Północna, Czarnogóra, Serbia i Turcja. Wszystkie muszą spełnić takie same kryteria przystąpienia, określone przez Radę Europejską podczas obrad w Kopenhadze w 1993 roku. 

Nie, ale oczekuje się, że wprowadzą euro, gdy spełnią kryteria konwergencji z Maastricht. W przeciwieństwie do Danii nowe państwa członkowskie UE nie mogą zrezygnować ze wspólnej waluty.

Takiego harmonogramu nie ma, co stwierdziła Rada Prezesów EBC w „Stanowisku Rady Prezesów EBC w sprawie zagadnień kursowych w krajach przystępujących” opublikowanym 18 grudnia 2003. Aby wprowadzić euro, nowe państwa członkowskie muszą osiągnąć wysoki stopień trwałej konwergencji gospodarczej. Jego oceny dokonuje Rada UE na podstawie raportów Komisji Europejskiej i EBC na temat spełnienia przez te kraje kryteriów konwergencji z Maastricht. Raporty o konwergencji sporządza się co najmniej raz na dwa lata oraz każdorazowo na wniosek państwa członkowskiego, które zamierza wprowadzić euro.

Państwa członkowskie, które chcą wprowadzić euro, muszą osiągnąć wysoki stopień trwałej konwergencji gospodarczej. Ocenia się go na podstawie kryteriów konwergencji wymienionych w art. 140 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i opisanych szczegółowo w protokole załączonym do Traktatów. Kryteria te są następujące:

• „Osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen”. Oznacza to, że „państwo członkowskie ma trwały poziom stabilności cen, a średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu roku poprzedzającego badanie, nie przewyższa o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach”.
• „Stabilna sytuacja finansów publicznych”. Oznacza to, że w momencie oceny państwo członkowskie nie może być uznane przez Radę za wykazujące nadmierny deficyt. Występowanie nadmiernego deficytu Rada ustala na podstawie:
  1. stosunku planowanego lub faktycznego deficytu sektora finansów publicznych do PKB w cenach rynkowych, który nie powinien przekraczać 3%,
  2. stosunku długu publicznego do PKB w cenach rynkowych, który nie powinien przekraczać 60%.
  Ocena przestrzegania dyscypliny fiskalnej uwzględnia jednak jeszcze inne czynniki, takie jak dotychczasowy postęp w zmniejszaniu nierównowagi budżetowej lub występowanie wyjątkowych i tymczasowych okoliczności przyczyniających się do takiej nierównowagi. Ponadto, w związku ze zmianami wprowadzonymi w pakcie stabilności i wzrostu (obowiązującymi od końca 2011), ocenia się także, w jakim stopniu państwa członkowskie przestrzegają znowelizowanych zasad zarządzania finansami publicznymi. Oczekuje się między innymi, że państwa, w których stosunek długu publicznego do PKB przekracza 60%, będą go obniżać do poziomu referencyjnego w zadowalającym tempie, czyli zgodnie z nowo wprowadzoną wartością odniesienia w zakresie redukcji zadłużenia.
• „Poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do waluty innego Państwa Członkowskiego”. Przy ocenie spełnienia tego kryterium zwraca się przede wszystkim uwagę na to, czy kurs walutowy był zbliżony do kursu centralnego wobec euro przez co najmniej dwa lata bez poważnych napięć, ale uwzględnia się także czynniki, które mogły doprowadzić do aprecjacji kursu.
• „Trwały charakter konwergencji [...] co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych”. Oznacza to, że „w ciągu jednego roku przed badaniem Państwo Członkowskie posiadało średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie przekraczającą więcej niż o dwa punkty procentowe stopy procentowej trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych”.
• Poza tym przy ocenie bierze się pod uwagę różne inne czynniki, takie jak „wyniki integracji rynków, sytuację i rozwój równowagi płatności bieżących oraz ocenę rozwoju jednostkowych kosztów pracy i innych wskaźników cen”.

Ponadto, również zgodnie z art. 140 Traktatu, ocena konwergencji obejmuje sprawdzenie, czy ustawodawstwo krajowe każdego z tych państw członkowskich, w tym statuty ich krajowych banków centralnych, jest zgodne z art. 130 i 131 Traktatu oraz ze Statutem ESBC i EBC.

Zgodnie z uchwałą w sprawie ERM II uczestnictwo państw członkowskich spoza strefy euro w mechanizmie kursów wymiany walut jest dobrowolne, jednak od państw z derogacją oczekuje się, że do niego przystąpią. Państwa, które nie wejdą do ERM II od razu, mogą to zrobić później. Przystąpienie nie jest uzależnione od spełnienia żadnych warunków wstępnych, ale wymaga porozumienia w sprawie kursu centralnego i pasma wahań. Jednocześnie, jak wspomniano powyżej (zob. pytanie 4), uczestnictwo w ERM II przez co najmniej dwa lata przed oceną konwergencji jest jednym z warunków wprowadzenia euro (zob. również „Stanowisko Rady Prezesów EBC w sprawie zagadnień kursowych w krajach przystępujących” z 18 grudnia 2003).

Zgodnie z uchwałą Rady Europejskiej z Amsterdamu z 16 czerwca 1997 decyzje w sprawie kursów centralnych w ramach ERM II są podejmowane w drodze porozumienia pomiędzy ministrami finansów krajów strefy euro, EBC oraz ministrami finansów i prezesami banków centralnych krajów spoza strefy euro uczestniczących w nowym mechanizmie, zgodnie z ogólną procedurą z udziałem Komisji Europejskiej i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Finansowym. Ministrowie finansów i prezesi banków centralnych państw członkowskich nieuczestniczących w ERM II biorą udział w tej procedurze, ale nie mają prawa głosu. Wszystkim uczestnikom tego wielostronnego porozumienia, w tym EBC, przysługuje prawo do wszczęcia poufnej procedury w sprawie zmiany kursów centralnych (zob. również „Stanowisko Rady Prezesów EBC w sprawie zagadnień kursowych w krajach przystępujących” z 18 grudnia 2003).

Euro eliminuje ryzyko kursowe pomiędzy krajami, które wprowadziły tę walutę, co powoduje obniżenie stóp procentowych, a także umożliwia odnoszenie korzyści ze stabilności cen, której utrzymanie jest głównym celem EBC. Stwarza też warunki do powstania głębokiego, płynnego i zintegrowanego rynku kapitałowego obejmującego całą stefę euro. Obywatele podczas podróży po krajach tej strefy nie muszą już wymieniać pieniędzy ani ponosić kosztów takiej wymiany. Jednak aby kraj odniósł pełne korzyści z posiadania wspólnej waluty, musi być gotowy do jej wprowadzenia. Stopień gotowości ocenia się na podstawie kryteriów konwergencji z Maastricht.

EBC i Komisja Europejska sporządzają raporty o konwergencji – raz na dwa lata oraz każdorazowo na wniosek państwa członkowskiego objętego derogacją. Na podstawie tych raportów Rada UE decyduje, czy dane państwo spełnia warunki wprowadzenia euro. Wszystkie raporty o konwergencji opracowane przez EBC są dostępne w serwisie internetowym w części Publikacje. Oprócz udziału w ocenie konwergencji Europejski Bank Centralny współpracuje z bankami centralnymi nowych państw członkowskich UE, aby ułatwić im płynną integrację ze strukturami operacyjnymi Eurosystemu.

Banki centralne nowych państw członkowskich UE są pełnoprawnymi członkami Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), a ich prezesi – pełnoprawnymi członkami Rady Ogólnej. Eksperci z banków centralnych zasiadający w komitetach ESBC mają status pełnoprawnych członków, gdy spotkania odbywają się w składzie ESBC, tj. z udziałem krajowych banków centralnych z całej UE, a nie tylko ze strefy euro. Po wprowadzeniu euro przez nowe państwa członkowskie prezesi ich banków centralnych wejdą do Rady Prezesów, a eksperci będą uczestniczyć w posiedzeniach komitetów ESBC również podczas obrad w składzie Eurosystemu (tj. z udziałem krajowych banków centralnych strefy euro).

Byłoby to niezgodne z koncepcją ekonomiczną leżącą u podstaw UGW, która zakłada, że wprowadzenie euro będzie zwieńczeniem procesu konwergencji w ramach wielostronnego układu. Euroizacja nie może być sposobem na obejście określonych w Traktacie etapów wprowadzania euro.

ERM II to wielostronne porozumienie, na mocy którego kursy walut państw członkowskich spoza strefy euro zostają powiązane z euro, a decyzje zapadają w drodze wzajemnych uzgodnień pomiędzy zainteresowanymi stronami. Państwo członkowskie może zachować izbę walutową opartą na euro jako jednostronne zobowiązanie w ramach ERM II, pod warunkiem uzgodnienia sztywnego kursu walutowego, który będzie także służyć jako kurs centralny danej waluty w ERM II. Systemy izb walutowych, które nie są oparte na euro, są niedopuszczalne. Ogólnie Rada Prezesów EBC ani nie zachęca do wprowadzenia izby walutowej, ani tego nie odradza. Izba walutowa nie może jednak zastąpić dwuletniego uczestnictwa w ERM II (zob. wspomniane powyżej „Stanowisko Rady Prezesów EBC w sprawie zagadnień kursowych w krajach przystępujących” z 18 grudnia 2003).

Prezesi krajowych banków centralnych wszystkich państw członkowskich UE są pełnoprawnymi członkami Rady Ogólnej EBC, w której zasiadają także prezes i wiceprezes EBC. Po wprowadzeniu euro przez nowe państwa członkowskie prezesi ich banków centralnych staną się członkami Rady Prezesów EBC. Liczba członków z prawem głosu zostanie jednak ograniczona do dwudziestu jeden – sześciu członków Zarządu będzie mieć stały głos, podczas gdy pozostałe piętnaście głosów będzie przysługiwać prezesom krajowych banków centralnych w systemie rotacyjnym. Zgodnie z zasadą „jeden człowiek, jeden głos” każdemu członkowi uprawnionemu do głosowania będzie przysługiwać jeden głos. Wszyscy członkowie Rady będą mieć prawo do udziału w posiedzeniach i przedstawiania swojego zdania.

Tak. Zgodnie ze Statutem ESBC wszystkie krajowe banki centralne należące do ESBC obejmują udziały w kapitale EBC według klucza odpowiadającego udziałowi danego kraju w liczbie ludności i PKB Unii Europejskiej. Jednak banki centralne krajów, które jeszcze nie wprowadziły euro, mają obowiązek wpłacenia tylko 3,75% pełnej kwoty objętego (subskrybowanego) przez siebie kapitału.