Holokaust: dług i obowiązek pamięci

27 stycznia 2023

Christine Lagarde, prezes EBC

Lokalizacja głównego budynku EBC we Frankfurcie ma szczególne znaczenie historyczne. Jest jednym z tysięcy miejsc w Niemczech i całej Europie, w których niemiecki reżim hitlerowski wdrożył machinę śmierci przeciwko milionom Żydów i członków innych mniejszości. We współpracy z Urzędem Miasta Frankfurtu i Muzeum Żydowskim stworzyliśmy tu miejsce pamięci o deportacjach i zagładzie. Dziś, 27 stycznia 2023, w 78. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Auschwitz odsłaniamy tablicę pamiątkową przy wejściu do siedziby EBC.

W czasie II wojny światowej we wszystkich większych miastach Niemiec organizowano miejsca zbiórek, z których deportowano Żydów. We Frankfurcie była to Grossmarkthalle, która dawniej mieściła miejską giełdę owocowo-warzywną, a obecnie znajduje się na terenie EBC. W piwnicach Grossmarkthalle hitlerowcy gnębili i rabowali ponad 10 tysięcy żydowskich kobiet, mężczyzn i dzieci, wywiezionych później na śmierć do gett i obozów zagłady. Ocaleli tylko nieliczni.

Grossmarkthalle, którą ukończono w 1928 według projektu Martina Elsaessera, była bardzo nowoczesnym i nowatorskim budynkiem. Stąd świeże produkty trafiały do odbiorców detalicznych, a okoliczni mieszkańcy nazywali to miejsce Gemieskirch (kościół warzywny). Grossmarkthalle – dzięki położeniu w centrum frankfurckiej dzielnicy Ostend – była doskonale skomunikowana, co było istotne przy starannym wyborze tego obiektu. Wychodzące stąd tory kolejowe prowadziły do Terezina, Łodzi, Mińska, Kowna, Izbicy, Raasiku, Majdanka i Sobiboru. W okresie od października 1941 do września 1942 z Frankfurtu wyjechało łącznie dziesięć dużych transportów do obozów zagłady. Przed 15 marca 1945 przeprowadzono także kilka mniejszych deportacji do Auschwitz, Buchenwaldu i Terezina. Te mniejsze transporty w większości wychodziły z dworca głównego lub z dworca wschodniego, który znajduję się w pobliżu Grossmarkthalle.

Na potrzeby deportacji Gestapo na kilka dni wynajmowało od gminy piwnicę Grossmarkthalle. W tym samym czasie nad piwnicą nieprzerwanie prowadzono handel owocami i warzywami. Giełda była ogólnodostępnym i odwiedzanym miejscem. Deportacje Żydów – podobnie jak szykanowanie i prześladowanie ich we wcześniejszych latach – nie odbywały się w ukryciu. Ofiary w drodze z centrum miasta często były narażone na drwiny przechodniów. Następnie w piwnicy Grossmarkthalle czekało ich kolejne upokorzenie: odbierano im przedmioty wartościowe i klucze do domów. W beznadziei swojego położenia więźniowie musieli nawet płacić za przejazd pociągiem do gett i obozów koncentracyjnych. Później albo byli stłaczani bezpośrednio do pociągów, albo musieli spędzać noc w zatrważających warunkach w piwnicy. W miejscu pamięci na terenie EBC odtworzono ten przerażający szlak cierpienia.

Dziś, w dniu odsłonięcia dodatkowej tablicy pamiątkowej, miałam zaszczyt spotkać się z Edith Erbrich. Gdy Edith miała siedem lat, wraz z ojcem i siostrą dostała od hitlerowców nakaz deportacji. Przeżyła tylko dzięki temu, że wywieziono ją niespełna trzy miesiące przed zakończeniem wojny – 14 lutego 1945. Jej matka nie była Żydówką i nie mogła dołączyć do rodziny. W obozie zginął dziadek Edith, natomiast ona, ojciec i siostra wrócili do domu. Byli wyjątkami: spośród 10 tysięcy deportowanych ocaleli nieliczni. Mimo że tamten czas był dla Edith ogromnie bolesny, budująca jest dalsza część jej historii. Edith wraz z rodziną pozostała we Frankfurcie, gdzie zamieszkała, wyszła za mąż i spędziła całe życie. Kilka lat temu zaczęła opowiadać o sobie w szkołach i podczas publicznych spotkań. Wielokrotnie odwiedzała również nas. Z dumą i wdzięcznością mogę nazwać Edith Erbrich przyjacielem EBC.

Pamięć o Holokauście jest dla nas bardzo ważna. Jesteśmy ją winni ofiarom. Sami jej potrzebujemy ku przestrodze, żeby znów nie zapanowały tyrania i bezprawie władzy. Niestety wciąż się one pojawiają. Nawet współcześnie są rządy, które siłą chcą narzucić swoją wolę i nie cofają się przy tym przed masowym mordowaniem i ludobójstwem.

Fakt, że główny budynek EBC znajduje się w miejscu naznaczonym tak wielkim cierpieniem, wzmacnia wymowę i znacznie misji EBC. Unia Europejska powstała właśnie w odpowiedzi na II wojnę światową i Holokaust. Celem tego projektu na rzecz pokoju jest zapewnienie, żeby ludzie nigdy więcej nie wyrządzali sobie nawzajem podobnych okrucieństw. To zobowiązanie przekłada się na nasze konkretne działania na rzecz integracji unii, która gwarantuje polityczną i gospodarczą stabilność. Jednym z najważniejszych działań jest czuwanie przez EBC nad naszą wspólną walutą – euro.

Unia Europejska jest pokojową wspólnotą wyznającą te same wartości: godność osoby ludzkiej, poszanowanie praw człowieka, wolność, demokrację i praworządność. Tymi nadrzędnymi wartościami kierujemy się w naszej działalności. Taki jest nasz wkład w realizację przesłania „nigdy więcej”.