Główne wskaźniki

1 Sprawozdanie z działalności

1.1 Cel sprawozdania z działalności EBC

Sprawozdanie z działalności^[1] stanowi integralną część rocznego raportu finansowego EBC i przedstawia odbiorcom szerszy kontekst sprawozdania finansowego^[2]. Z uwagi na to, że działania i operacje EBC mają służyć realizacji celów jego polityki, sytuację i wyniki finansowe EBC należy rozpatrywać w powiązaniu z odpowiednimi działaniami w zakresie tej polityki.

W związku z tym sprawozdanie z działalności przedstawia główne zadania i działania EBC oraz ich wpływ na jego sprawozdanie finansowe. Poza tym zawiera analizę najważniejszych zmian w bilansie oraz rachunku zysków i strat, które zaszły w ciągu roku, a także informacje o zasobach finansowych EBC. Opisuje również ryzyka występujące w otoczeniu, w którym działa EBC – podaje informacje o konkretnych ryzykach, na jakie jest on narażony, oraz o zasadach zarządzania ryzykiem stosowanych w celu ich ograniczenia.

1.2 Główne zadania i działania

Europejski Bank Centralny wraz z 19 bankami centralnymi państw członkowskich UE ze strefy euro tworzą Eurosystem. Podstawowym celem Eurosystemu jest utrzymanie stabilności cen^[3]. Zadania EBC są określone w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej^[4] oraz w Statucie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (dalej: Statut ESBC)^[5] (rysunek 1). Działania EBC są ukierunkowane na wypełnianie jego mandatu, nie zaś – na osiąganie zysku.

Operacje polityki pieniężnej Eurosystemu są ujmowane w sprawozdaniach finansowych EBC i krajowych banków centralnych ze strefy euro, zgodnie z zasadą zdecentralizowanej realizacji polityki pieniężnej w Eurosystemie. Tabela 1 przedstawia główne operacje i funkcje realizowane przez EBC w ramach jego mandatu oraz ich wpływ na sprawozdanie finansowe.

1.3 Sytuacja finansowa

1.3.1 Bilans

W latach 2017−2021 suma bilansowa EBC zmieniała się głównie pod wpływem bezwarunkowych zakupów papierów wartościowych prowadzonych przez EBC w ramach realizacji polityki pieniężnej Eurosystemu (wykres 1). W 2018 suma bilansowa wzrosła, przede wszystkim w wyniku zakupów netto papierów wartościowych w ramach programu skupu aktywów (APP)^[6]. Zakupy netto w ramach tego programu były prowadzone do grudnia 2018, a następnie zostały wznowione w listopadzie 2019. W efekcie w 2019 suma bilansowa EBC rosła wolniej, przy czym większa część tego wzrostu wynikała ze zwiększania się wartości rynkowej dewizowych aktywów rezerwowych EBC i wartości banknotów euro w obiegu. W 2020, żeby przeciwdziałać skutkom pandemii koronawirusa (COVID‑19), Rada Prezesów uchwaliła kompleksowy pakiet środków polityki pieniężnej, w tym uruchomienie nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii (PEPP)^[7], co doprowadziło do dalszego wzrostu sumy bilansowej. Zakupy netto w ramach programów APP i PEPP kontynuowano w 2021 – w konsekwencji suma bilansowa EBC jeszcze się zwiększyła.

W 2021 suma bilansowa EBC wzrosła o 110,8 mld EUR, do 680,1 mld EUR, głównie z powodu jego udziału w zakupach papierów wartościowych w ramach programów PEPP i APP. Skutkiem tych zakupów był wzrost zasobu papierów wartościowych na potrzeby polityki pieniężnej, podczas gdy rozliczenia gotówkowe tych transakcji poprzez rachunki w systemie TARGET2 doprowadziły do zwiększenia drugostronnych zobowiązań w ramach Eurosystemu. Ten wzrost zobowiązań w ramach Eurosystemu był z nadwyżką skompensowany przez środki pieniężne od klientów EBC w TARGET2 spoza strefy euro, które doprowadziły również do wzrostu pozostałych zobowiązań.

Do zwiększenia się sumy bilansowej EBC przyczyniły się także wzrosty wartości banknotów euro w obiegu i wartości rynkowej dewizowych aktywów rezerwowych EBC.

Na koniec 2021 papiery wartościowe na potrzeby polityki pieniężnej nominowane w euro stanowiły 65% sumy bilansowej EBC. W tej pozycji EBC wykazuje papiery nabyte w ramach programu dotyczącego rynków papierów wartościowych (SMP), trzech programów skupu obligacji zabezpieczonych (CBPP1, CBPP2 i CBPP3), programu ABSPP, programu PSPP i programu PEPP.

W 2021 EBC – na podstawie odpowiednich decyzji Rady Prezesów – kontynuował zakupy netto papierów wartościowych w ramach programów APP i PEPP, w tym reinwestowanie spłat kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach tych programów. W wyniku dokonanych zakupów portfel papierów wartościowych utrzymywanych przez EBC na potrzeby polityki pieniężnej zwiększył się o 96,4 mld EUR, do 445,4 mld EUR (wykres 2), przy czym większość tego wzrostu wynikała z zakupów w ramach programu PEPP. Spadek zasobu aktywów nabytych w ramach programów SMP, CBPP1 i CBPP2 wyniósł 1,3 mld EUR i wynikał głównie z wykupu odnośnych papierów.

W grudniu 2021 Rada Prezesów ogłosiła^[8], że zwiększy miesięczną kwotę zakupów netto w ramach programu APP do 40 mld EUR w drugim kwartale 2022 i do 30 mld EUR w trzecim kwartale tego roku. Począwszy od października 2022 zakupy netto aktywów będą prowadzone na kwotę 20 mld EUR miesięcznie tak długo, jak będzie to konieczne do wzmocnienia łagodzącego oddziaływania podstawowych stóp procentowych EBC, i zakończą się krótko przed tym, jak Rada zacznie podnosić te stopy. Rada Prezesów postanowiła także zakończyć zakupy netto aktywów w ramach programu PEPP z końcem marca 2022, jednak będzie można je wznowić, jeżeli okaże się to konieczne, żeby przeciwdziałać negatywnemu wpływowi szoków związanych z pandemią. Zgodnie z decyzją Rady Prezesów Eurosystem będzie w dalszym ciągu reinwestować – w całości – spłaty kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programów APP i PEPP.

Struktura zapadalności papierów wartościowych nabytych na potrzeby polityki pieniężnej w ramach aktywnych programów, czyli APP i PEPP, wg stanu na koniec 2021 była zróżnicowana^[9] (wykres 3).

W 2021 łączna równowartość w euro dewizowych aktywów rezerwowych EBC, które obejmują złoto, specjalne prawa ciągnienia, dolary amerykańskie, jeny i renminbi, wzrosła o 4,5 mld EUR, do 80,3 mld EUR.

Równowartość w euro zasobu złota i należności w złocie w 2021 zwiększyła się o 1,1 mld EUR, do 26,1 mld EUR (wykres 4), co wynikało ze wzrostu ceny rynkowej tego kruszcu wyrażonej w euro, podczas gdy wielkość zasobu złota wyrażona w uncjach nie uległa zmianie. Ten wzrost doprowadził także do zwiększenia się salda różnic z wyceny o taką samą kwotę (zob. punkt 1.3.2 „Zasoby finansowe”).

Zasoby walut obcych^[10] w posiadaniu EBC, obejmujące dolary amerykańskie, jeny i renminbi, zwiększyły się w przeliczeniu na euro o 2,9 mld EUR, do 53,0 mld EUR (wykres 5), głównie w wyniku aprecjacji dolara amerykańskiego względem euro. Aprecjacja dolara jest również odzwierciedlona w wyższych saldach różnic z wyceny (zob. punkt 1.3.2 „Zasoby finansowe”).

Głównym składnikiem zasobów walut obcych w posiadaniu EBC wciąż są dolary amerykańskie – na koniec 2021 stanowiły one ok. 77% tych zasobów.

Przy zarządzaniu inwestowaniem swoich zasobów walutowych EBC stosuje trzyetapowy proces. Najpierw zarządzający ryzykiem wyznaczają strategiczny portfel benchmarkowy, który jest zatwierdzany przez Radę Prezesów. Następnie zarządzający portfelami wyznaczają taktyczny portfel benchmarkowy, który jest zatwierdzany przez Zarząd. Na koniec krajowe banki centralne na bieżąco realizują – w sposób zdecentralizowany – operacje inwestycyjne.

Zasoby walutowe EBC są inwestowane głównie w papiery wartościowe i depozyty na rynku pieniężnym lub są przechowywane na rachunkach bieżących (wykres 6). Papiery wartościowe w tym portfelu wycenia się według cen rynkowych na koniec roku.

Zasoby walutowe EBC służą do finansowania potencjalnych interwencji na rynkach walutowych. Z tego względu przy zarządzaniu tymi zasobami uwzględnia się trzy cele, jakimi są, według ważności: płynność, bezpieczeństwo i rentowność. Dlatego ten portfel obejmuje głównie papiery wartościowe o krótkich terminach zapadalności (wykres 7).

Wartość portfela funduszy własnych w 2021 wzrosła o 0,4 mld EUR, do 21,1 mld EUR (wykres 8). To wynikało głównie z inwestycji kwot wpłaconych w 2021 przez krajowe banki centralne ze strefy euro tytułem pierwszej raty kwoty podwyższenia ich udziałów w subskrybowanym kapitale EBC wynikającego z wystąpienia Bank of England z ESBC (zob. punkt 1.3.2 „Zasoby finansowe”). Ten wzrost został częściowo skompensowany, przede wszystkim przez spadek wartości rynkowej papierów wartościowych w portfelu funduszy własnych.

W skład tego portfela wchodzą głównie papiery wartościowe nominowane w euro, które są wyceniane według cen rynkowych na koniec roku. W 2021 ten portfel w 72% składał się z rządowych papierów dłużnych.

W 2021 EBC postanowił zainwestować część swojego portfela funduszy własnych w fundusz inwestycyjny zielonych obligacji nominowanych w euro (EUR BISIP G2) uruchomiony dla banków centralnych przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) w styczniu 2021. Ta inwestycja stanowi uzupełnienie bezpośrednich zakupów zielonych obligacji na rynkach wtórnych. Udział zielonych inwestycji w portfelu funduszy własnych nadal stale rósł, z 3,5% na koniec 2020 do 7,6% na koniec 2021. EBC planuje dalej zwiększać ten udział w nadchodzących latach.

Portfel funduszy własnych EBC składa się w większości z jego zainwestowanych zasobów finansowych, mianowicie opłaconego kapitału EBC oraz kwot z ogólnego funduszu rezerwowego i rezerwy celowej na ryzyka finansowe. Ponieważ przychody odsetkowe są reinwestowane, a papiery wartościowe wycenia się według cen rynkowych, wielkość portfela funduszy własnych nie musi odpowiadać wysokości wymienionych zasobów finansowych. Celem portfela funduszy własnych jest zapewnienie dochodu na sfinansowanie kosztów operacyjnych EBC niezwiązanych z realizacją zadań nadzorczych^[11]. Jest on inwestowany w aktywa nominowane w euro, w ramach limitów wynikających z zasad zarządzania ryzykiem. Dlatego struktura terminów zapadalności jest dla tego portfela bardziej zróżnicowana (wykres 9) niż dla portfela rezerw dewizowych.

Łączna wartość banknotów euro w obiegu na koniec 2021 wyniosła 1544,4 mld EUR, co oznacza wzrost o 8% w porównaniu ze stanem na koniec 2020. EBC ma 8‑procentowy udział w łącznej wartości banknotów euro w obiegu. Wartość tego udziału na koniec roku wyniosła 123,6 mld EUR. Ponieważ sam EBC nie emituje banknotów, wykazuje należności w ramach Eurosystemu od krajowych banków centralnych ze strefy euro w kwocie odpowiadającej wartości banknotów w obiegu.

Wykazywane przez EBC zobowiązania w ramach Eurosystemu – które obejmują głównie salda krajowych banków centralnych ze strefy euro wobec EBC w systemie TARGET2 oraz zobowiązania EBC z tytułu dewizowych aktywów rezerwowych przekazanych do niego przez krajowe banki centralne ze strefy euro w momencie wejścia do Eurosystemu – w 2021 zmniejszyły się o 3,3 mld EUR, do 375,1 mld EUR. Zobowiązania w ramach Eurosystemu w latach 2017−2020 kształtowały się głównie pod wpływem poziomu zobowiązania netto w TARGET2 wynikającego z dokonanych przez EBC zakupów netto papierów wartościowych na potrzeby polityki pieniężnej; te zakupy są rozliczane poprzez konta w systemie TARGET2 (wykres 10).

W 2021 wpływ, jaki zakupy papierów wartościowych na potrzeby polityki pieniężnej miały na zobowiązanie netto w TARGET2, został skompensowany z nadwyżką, głównie przez wyższe depozyty klientów EBC w TARGET2 spoza strefy euro i nierezydentów strefy euro przyjęte przez EBC w funkcji agenta skarbowego, a także przez wzrost środków pieniężnych otrzymanych jako zabezpieczenie pożyczek papierów wartościowych.

1.3.2 Zasoby finansowe

Zasoby finansowe EBC obejmują: kapitał, rezerwę na ryzyka finansowe, różnice z wyceny i zysk za rok obrotowy. Te zasoby są (a) inwestowane w aktywa przynoszące dochód lub (b) wykorzystywane bezpośrednio do pokrycia strat spowodowanych przez zmaterializowanie się ryzyk finansowych. Na 31 grudnia 2021 zasoby finansowe EBC wynosiły łącznie 49,7 mld EUR (wykres 11), czyli o 3,5 mld EUR więcej niż w 2020, co wynikało ze zwiększenia się: (a) salda różnic z wyceny wskutek aprecjacji dolara amerykańskiego wobec euro i wzrostu ceny rynkowej złota wyrażonej w euro w 2021, (b) kapitału opłaconego oraz (c) rezerwy na ryzyka finansowe^[12]. Te zwiększenia z nadwyżką skompensowały niższy – w porównaniu z 2020 – zysk w 2021.

Niezrealizowane zyski z tytułu złota, walut obcych i papierów wartościowych podlegających aktualizacji wyceny nie są wykazywane jako przychód w rachunku zysków i strat, tylko ujmowane bezpośrednio w bilansie EBC po stronie pasywów na koncie różnic z wyceny. Salda tych różnic mogą zostać wykorzystane do amortyzacji ewentualnych niekorzystnych zmian odpowiednich cen lub kursów walutowych, wzmacniają zatem odporność EBC na związane z tym ryzyka. W 2021 różnice z wyceny złota, walut obcych i papierów wartościowych^[13] zwiększyły się o 3,8 mld EUR, do 33,1 mld EUR, na skutek wzrostu różnic z wyceny walut obcych i złota spowodowanego głównie aprecjacją dolara amerykańskiego wobec euro (wykres 12) i wzrostem ceny rynkowej złota wyrażonej w euro, co zostało częściowo zrównoważone przez spadek salda różnic z wyceny papierów wartościowych.

Po wystąpieniu w 2020 Bank of England z ESBC zwiększyły się udziały pozostałych krajowych banków centralnych w subskrybowanym kapitale EBC. Rada Prezesów postanowiła, że w 2020 pozostałe krajowe banki centralne pokryją tylko wycofany opłacony udział kapitałowy Bank of England wynoszący 58 mln EUR oraz że banki centralne ze strefy euro opłacą pełną kwotę podwyższenia swoich udziałów w subskrybowanym kapitale w dwóch równych rocznych ratach w 2021 i 2022. Po zapłaceniu pierwszej raty opłacony kapitał EBC w 2021 zwiększył się o 0,6 mld EUR, do 8,3 mld EUR. W 2022 wzrośnie o kolejne 0,6 mld EUR, do 8,9 mld EUR^[14].

EBC utrzymuje rezerwę na ryzyka finansowe, na które jest narażony (zob. punkt 1.4.1 „Ryzyka finansowe”). Poziom tej rezerwy weryfikuje się co roku z uwzględnieniem różnych czynników, w tym wielkości zasobu aktywów obciążonych ryzykiem, wyników przewidywanych na nadchodzący rok oraz oceny ryzyka. Wysokość rezerwy na ryzyka finansowe łącznie z kwotą ogólnego funduszu rezerwowego EBC nie może przekroczyć wysokości kapitału opłaconego przez krajowe banki centralne ze strefy euro.

Ponieważ opłacony kapitał EBC w 2021 zwiększył się o 0,6 mld EUR, pułap rezerwy na ryzyka finansowe podniósł się o taką samą kwotę. Biorąc pod uwagę wyniki oceny stopnia narażenia EBC na ryzyka finansowe, Rada Prezesów postanowiła zasilić tę rezerwę kwotą 0,6 mld EUR, w związku z czym zwiększyła się ona do 8,2 mld EUR, czyli maksymalnego dopuszczalnego poziomu.

Zysk osiągnięty w danym roku obrotowym z tytułu aktywów i pasywów EBC może zostać wykorzystany do pokrycia potencjalnych strat poniesionych w tym samym roku. W 2021 zysk EBC – po zasileniu rezerwy na ryzyka finansowe – wyniósł 0,2 mld EUR (zob. punkt 1.3.3 „Rachunek zysków i strat”).

1.3.3 Rachunek zysków i strat

Zysk roczny EBC – po kilku latach wzrostu, wynikającego głównie z rosnących przychodów z tytułu odsetek od papierów wartościowych utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej i od dewizowych aktywów rezerwowych – w 2019 osiągnął najwyższą wartość. W 2020 zaczął się zmniejszać, przede wszystkim pod wpływem obniżenia się wyżej wskazanych przychodów.

Zysk EBC za rok 2021 wyniósł 192 mln EUR (2020: 1643 mln EUR). Spadek o 1452 mln EUR w stosunku do 2020 wynikał głównie ze zmniejszenia się wyniku z tytułu operacji finansowych, odpisów aktualizujących i rezerw na ryzyko, w szczególności wskutek zasilenia rezerwy na ryzyka finansowe, a także z obniżenia się przychodów z tytułu odsetek (wykres 13).

Wynik z tytułu odsetek zmalał o 451 mln EUR, do 1566 mln EUR (wykres 14), głównie wskutek spadku przychodów z tytułu odsetek od papierów wartościowych utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej i od dewizowych aktywów rezerwowych. Ten spadek został jedynie częściowo skompensowany wzrostem pozostałych przychodów netto z tytułu odsetek.

W 2021 przychody netto z tytułu odsetek od papierów wartościowych utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej zmniejszyły się o 331 mln EUR, do 1006 mln EUR (wykres 15), głównie z powodu ujemnego salda przychodów netto z tytułu odsetek od portfela PEPP. Kontynuacja zakupów papierów wartościowych sektora publicznego w ramach programu PEPP – przy ujemnej średniej rentowności wynikającej z niskiej rentowności obligacji skarbowych w strefie euro w okresie realizacji tego programu (wykres 16) – doprowadziła do pogłębienia się ujemnego salda przychodów netto z tytułu odsetek od tego portfela, które w 2021 wyniosło −252 mln EUR, w porównaniu z −41 mln EUR w roku poprzednim. Dodatkowo przychody netto z tytułu odsetek od portfeli prowadzonych dla programów SMP, CBPP1 i CBPP2 spadły o 82 mln EUR, do 111 mln EUR, z powodu zmniejszenia się tych portfeli wskutek upływu terminu zapadalności papierów. Ponadto przychody netto z tytułu odsetek od portfela APP (od papierów wartościowych utrzymywanych w ramach programów ABSPP, CBPP3 i PSPP) zmniejszyły się o 37 mln EUR, do 1147 mln EUR, głównie z powodu obniżenia się średnich odsetek od papierów utrzymywanych w ramach ABSPP.

W 2021 papiery wartościowe utrzymywane na potrzeby polityki pieniężnej wygenerowały 64% wyniku z tytułu odsetek EBC.

Przychody netto z tytułu odsetek od dewizowych aktywów rezerwowych obniżyły się o 277 mln EUR, do 197 mln EUR, głównie wskutek niższych przychodów z tytułu odsetek od papierów nominowanych w dolarach amerykańskich. Ze względu na fakt, że przez większość 2020 i 2021 rentowności obligacji nominowanych w dolarach były niskie (wykres 17), oraz uwzględniając sprzedaż i wykup obligacji o wyższej rentowności zakupionych w przeszłości, w 2021 średnie odsetki od portfela dolarowego EBC, w porównaniu z poprzednim rokiem, jeszcze się zmniejszyły.

Przychody odsetkowe z tytułu udziału EBC w łącznej wartości banknotów euro w obiegu oraz koszty odsetkowe związane z oprocentowaniem wierzytelności krajowych banków centralnych z tytułu przekazanych rezerw dewizowych były zerowe, ponieważ stopa stosowana przez Eurosystem w podstawowych operacjach refinansujących w 2021 wynosiła 0%.

Pozostałe przychody netto z tytułu odsetek wzrosły, głównie z powodu zwiększenia się przychodów odsetkowych od (a) rachunków utrzymywanych w EBC przez klientów EBC w TARGET2 spoza strefy euro, (b) udzielonych pożyczek papierów wartościowych utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej oraz (c) depozytów przyjętych przez EBC w funkcji agenta skarbowego. Zwiększenie się wszystkich wymienionych przychodów odsetkowych wynikało z wyższych średnich sald w 2021. To zwiększenie z naddatkiem zrównoważyło spadek przychodów odsetkowych z tytułu portfela funduszy własnych w następstwie ogólnie niższych rentowności w strefie euro (wykres 16).

W 2021 wynik z tytułu operacji finansowych i odpisów aktualizujących wartość aktywów finansowych zamknął się stratą w wysokości 139 mln EUR, wobec zysku w kwocie 316 mln EUR w 2020 (wykres 18). Wynikało to głównie ze zrealizowanych strat cenowych netto w 2021 (wobec zrealizowanych zysków cenowych netto w 2020) oraz wzrostu odpisów aktualizujących wartość papierów wartościowych nominowanych w dolarach amerykańskich i euro.

Zrealizowane straty cenowe netto dotyczyły papierów wartościowych nominowanych w euro oraz dolarowych kontraktów futures na stopy procentowe. Te straty zostały jedynie częściowo skompensowane zrealizowanymi zyskami cenowymi na papierach wartościowych nominowanych w dolarach amerykańskich, które to zyski w 2021 nadal miały wartość dodatnią – choć niższą niż rok wcześniej – ponieważ przez większość 2020 i 2021 rentowność obligacji nominowanych w dolarach pozostawała stabilna, po czym pod koniec 2021 zaczęła rosnąć.

Ponadto na dzień 31 grudnia 2021 przeniesiono do rezerwy EBC na ryzyka finansowe 610 mln EUR, przez co o taką samą kwotę zmniejszył się zysk EBC. Biorąc pod uwagę wyniki oceny ryzyka, Rada Prezesów podjęła decyzję o zwiększeniu rezerwy na ryzyka finansowe do 8194 mln EUR, czyli dopuszczalnego pułapu, odpowiadającego wartości kapitału opłaconego przez krajowe banki centralne ze strefy euro (zob. punkt 1.3.2 „Zasoby finansowe”).

Łączne koszty operacyjne EBC, w tym amortyzacja i koszty usług produkcji banknotów, wzrosły o 39 mln EUR, do 1238 mln EUR (wykres 19). Ich wzrost w stosunku do 2020 był spowodowany głównie zwiększeniem się kosztów osobowych wskutek (a) wzrostu kosztów z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia, wynikającego z wyższego kosztu bieżącego zatrudnienia w rocznej wycenie aktuarialnej oraz (b) wyższego przeciętnego zatrudnienia w 2021. Koszty administracyjne nieco wzrosły, przede wszystkim z powodu wyższych wydatków na utrzymanie nieruchomości.

Koszty związane z nadzorem bankowym są w całości pokrywane przez opłaty pobierane od nadzorowanych podmiotów. Przychód z tytułu rocznych opłat nadzorczych za rok 2021 ustalony na podstawie kosztów faktycznie poniesionych przez EBC w związku z wykonywaniem zadań nadzorczych wyniósł 578 mln EUR^[15].

1.4 Zarządzanie ryzykiem

Zarządzanie ryzykiem, stanowiące niezwykle ważny element działalności EBC, odbywa się jako ciągły proces (a) identyfikacji i oceny ryzyka, (b) weryfikacji strategii i zasad dotyczących ryzyka, (c) realizacji działań ograniczających ryzyko oraz (d) monitorowania i wykazywania ryzyka. We wszystkich tych działaniach wykorzystuje się efektywne metodyki, procedury i systemy.

Poniżej przedstawiono występujące ryzyka, ich źródła oraz obowiązujące zasady kontroli ryzyka.

1.4.1 Ryzyka finansowe

Zarząd przedstawia zasady i procedury mające zapewnić odpowiednią ochronę przed ryzykami finansowymi, na jakie jest narażony EBC. Komitet ds. Zarządzania Ryzykiem, w którego skład wchodzą eksperci z banków centralnych należących do Eurosystemu, uczestniczy w monitorowaniu, wycenie i zgłaszaniu ryzyk finansowych związanych z bilansem Eurosystemu, a także opracowuje i weryfikuje odpowiednie metodyki i zasady. W ten sposób pomaga organom decyzyjnym zapewnić Eurosystemowi odpowiedni stopień ochrony.

Ryzyka finansowe wynikają z podstawowej działalności EBC i związanych z nią ekspozycji. Zasady kontroli i limity stosowane przez EBC do zarządzania swoim profilem ryzyka są różne dla różnych rodzajów operacji i odzwierciedlają cele strategiczne lub inwestycyjne poszczególnych portfeli oraz parametry ryzyka aktywów bazowych.

Do monitorowania i oceny ryzyka EBC stosuje różne techniki szacowania opracowane przez swoich ekspertów. Opierają się one na symulacji łącznego ryzyka rynkowego i kredytowego. Główne koncepcje, techniki i założenia modelowania, na podstawie których opracowano miary ryzyka, opierają się na standardach branżowych i dostępnych danych rynkowych. Ryzyko kwantyfikuje się zwykle jako oczekiwany niedobór (expected shortfall, ES)^[16], szacowany przy 99‑procentowym poziomie ufności na okres jednego roku. Do obliczania ryzyka stosuje się dwa podejścia: (a) podejście księgowe, w ramach którego przy obliczaniu szacowanego ryzyka zgodnie z wszystkimi obowiązującymi zasadami rachunkowości różnice z wyceny uznaje się za bufor, oraz (b) podejście finansowe, w ramach którego różnice z wyceny nie są przy obliczaniu ryzyka traktowane jako bufor. EBC oblicza również inne miary ryzyka przy różnych poziomach ufności, przeprowadza analizy wrażliwości i scenariuszy warunków skrajnych oraz ocenia bardziej długoterminowe projekcje ekspozycji i przychodu, tak aby uzyskać wszechstronny obraz sytuacji w zakresie ryzyka^[17].

Łączne ryzyka, na jakie jest narażony EBC, w ciągu roku się zwiększyły. Na koniec 2021 ryzyka finansowe dla wszystkich portfeli EBC łącznie, mierzone jako ES przy 99‑procentowym poziomie ufności za okres jednego roku według podejścia księgowego, wyniosły 15,3 mld EUR, czyli o 2,5 mld EUR więcej niż na koniec 2020 (wykres 20). Wzrost szacowanych ryzyk – zgodny z trendem rozpoczętym w 2020 – jest odzwierciedleniem zwiększenia się portfeli utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej EBC wskutek zakupów aktywów w ramach programów PEPP i APP.

Ryzyko kredytowe wynika z portfeli utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej EBC, portfela funduszy własnych nominowanego w euro oraz rezerw dewizowych. Papiery wartościowe utrzymywane na potrzeby polityki pieniężnej są wyceniane według zamortyzowanego kosztu z uwzględnieniem utraty wartości i w związku z tym – jako że się ich nie sprzedaje – nie są narażone na zmiany cen związane z migracją kredytów, natomiast są narażone na ryzyko niewykonania zobowiązań. Fundusze własne nominowane w euro i rezerwy dewizowe są wyceniane po cenach rynkowych, co naraża je na ryzyka migracji i niewykonania zobowiązań. Od poprzedniego roku ryzyko kredytowe wzrosło z powodu zwiększenia się sumy bilansowej EBC wskutek zakupów papierów wartościowych w ramach programów APP i PEPP.

Ryzyko kredytowe ogranicza się głównie przez stosowanie kryteriów kwalifikacji, procedur due diligence i różnych limitów dla poszczególnych portfeli.

Ryzyka walutowe i surowcowe wynikają z utrzymywanych przez EBC zasobów walut obcych i złota. W porównaniu z poprzednim rokiem ryzyko walutowe zmniejszyło się wskutek wzrostu różnic z wyceny, amortyzujących niekorzystne zmiany kursów walutowych.

Z uwagi na znaczenie tych aktywów dla swojej polityki EBC nie zawiera transakcji zabezpieczających przed związanym z nimi ryzykiem walutowym i ryzykiem surowcowym. Zamiast tego ogranicza te ryzyka przez ujmowanie różnic z wyceny oraz dywersyfikację zasobów różnych walut i złota.

Rezerwy dewizowe i fundusze własne nominowane w euro są inwestowane głównie w papiery wartościowe o stałym dochodzie i narażone na ryzyko stopy procentowej związane z wyceną według cen/kursów rynkowych (bo tak się je wycenia). Rezerwy dewizowe EBC są inwestowane głównie w aktywa o stosunkowo krótkich terminach zapadalności (zob. wykres 7 w punkcie 1.3.1 „Bilans”), podczas gdy aktywa z portfela funduszy własnych generalnie charakteryzują się dłuższym terminem zapadalności (zob. wykres 9 w punkcie 1.3.1 „Bilans”). W porównaniu z rokiem 2020 ryzyko stopy procentowej dla tych portfeli mierzone zgodnie z podejściem księgowym nieco wzrosło w następstwie zmian warunków rynkowych.

Ryzyko stopy procentowej związane z wyceną według cen/kursów rynkowych, na jakie jest narażony EBC, ogranicza się za pomocą zasad alokacji aktywów oraz różnic z wyceny.

EBC jest również narażony na ryzyko stopy procentowej spowodowane niedopasowaniem między oprocentowaniem swoich aktywów a oprocentowaniem, jakie płaci od zobowiązań, co wpływa na wynik z tytułu odsetek. To ryzyko nie jest bezpośrednio związane z konkretnym portfelem, ale wynika z całej struktury bilansu EBC, w tym zwłaszcza z występowania niedopasowania zapadalności i rentowności między aktywami a pasywami. Na potrzeby jego monitorowania EBC prowadzi prognostyczną analizę swojej rentowności. Wynika z niej, że w nadchodzących latach wynik z tytułu odsetek powinien nadal być dodatni.

Tego rodzaju ryzykiem zarządza się za pomocą zasad alokacji aktywów, a dodatkowo jest ono ograniczane przez istnienie w bilansie EBC pasywów nieoprocentowanych.

1.4.2 Ryzyko operacyjne

Odpowiedzialność za politykę i zasady zarządzania ryzykiem operacyjnym^[18] ponosi Zarząd, który je zatwierdza. Komitet ds. Ryzyka Operacyjnego wspomaga Zarząd w sprawowaniu zwierzchniej kontroli nad zarządzaniem ryzykiem operacyjnym. Zarządzanie tym ryzykiem jest integralnym elementem struktury zarządzania wewnętrznego^[19] i procesów zarządczych.

Głównym celem systemu zarządzania ryzykiem operacyjnym w EBC jest przyczynianie się do wypełnienia misji i celów EBC przy jednoczesnej ochronie jego reputacji i aktywów przed stratami, nadużyciami i szkodami. Zgodnie z zasadami zarządzania ryzykiem operacyjnym każdy obszar funkcjonalny odpowiada za własne ryzyko operacyjne, incydenty i mechanizmy kontroli, w tym za identyfikację i ocenę, reagowanie, informowanie i monitorowanie. Strategie reagowania na ryzyko i procedury jego akceptacji powinny być przy tym zgodne z ogólnymi zasadami tolerancji na ryzyko obowiązującymi w EBC. Zasady postępowania w tym zakresie są powiązane z pięciostopniową macierzą ryzyka, w której zestawia się – według kryteriów ilościowych i jakościowych – wpływ ryzyka z prawdopodobieństwem jego wystąpienia.

W swoim środowisku operacyjnym EBC jest narażony na coraz bardziej złożone i powiązane ze sobą zagrożenia, a jego bieżąca działalność wiąże się z różnymi rodzajami ryzyka operacyjnego. Szczególnej uwagi wymaga szerokie spektrum ryzyk niefinansowych związanych z działaniem ludzi, bezpieczeństwem informacji, funkcjonowaniem systemów i procesów oraz angażowaniem kontrahentów zewnętrznych. W związku z tym EBC wdrożył procedury ułatwiające ciągłe i skuteczne zarządzanie ryzykami operacyjnymi i uwzględnianie informacji o ryzyku w procesie podejmowania decyzji. Koncentruje się ponadto na poprawie swojej odporności, przyjmując przy tym szeroką i całościową perspektywę wobec ryzyk i możliwości, w tym kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem. Opracował schematy reagowania i plany awaryjne, żeby zapewnić utrzymanie ciągłości kluczowych funkcji biznesowych w razie wystąpienia jakichkolwiek zakłóceń lub kryzysu (jakim jest np. pandemia COVID‑19).

1.4.3 Ryzyko związane ze sposobem działania

Dla ograniczenia ryzyka związanego ze sposobem działania^[20] w EBC zostało ustanowione Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego – kluczowa jednostka zarządzania ryzykiem, która ma wzmocnić ramy zarządzania ryzykiem w EBC. Zadaniem Biura jest wspomaganie Zarządu w ochronie wiarygodności i reputacji EBC, upowszechnianie standardów etycznych oraz wzmacnianie rozliczalności i przejrzystości EBC. Istnieje także Komitet ds. Etyki, który doradza osobom pełniącym wysokie funkcje w EBC w kwestiach rzetelności zawodowej i właściwego postępowania oraz wspomaga Radę Prezesów we właściwym i spójnym zarządzaniu odnośnymi ryzykami na najwyższych szczeblach. Na poziomie Eurosystemu i jednolitego mechanizmu nadzorczego (SSM) działa Konferencja ds. Etyki Zawodowej i Zgodności, która dąży do zapewnienia spójnego stosowania zasad postępowania obowiązujących krajowe banki centralne i właściwe organy krajowe.

2 Sprawozdanie finansowe EBC

2.1 Bilans na dzień 31 grudnia 2021

2.2 Rachunek zysków i strat za rok obrotowy zakończony 31 grudnia 2021

Frankfurt nad Menem, 8 lutego 2022
Europejski Bank Centralny

Christine Lagarde
Prezes

2.3 Polityka rachunkowości

Format i prezentacja sprawozdania finansowego

Sprawozdanie finansowe EBC sporządzono zgodnie z niżej opisanymi zasadami rachunkowości^[21], które zdaniem Rady Prezesów EBC zapewniają rzetelną prezentację sprawozdania, a jednocześnie odzwierciedlają charakter działalności banku centralnego.

Podstawowe zasady rachunkowości

Zastosowano następujące podstawowe zasady rachunkowości: zasadę rzeczywistości gospodarczej i przejrzystości, ostrożności, ujęcia zdarzeń następujących po dniu bilansowym, istotności, kontynuacji działania, memoriału, spójności i porównywalności.

Ujmowanie aktywów i pasywów

Aktywa i pasywa ujmuje się w bilansie, gdy otrzymanie lub przekazanie przez EBC przyszłych korzyści ekonomicznych z ich tytułu jest prawdopodobne, zasadniczo wszystkie związane z nimi ryzyka i korzyści zostały przeniesione na EBC, a koszt wytworzenia lub wartość składnika aktywów bądź wysokość zobowiązania można wiarygodnie określić.

Prowadzenie ksiąg rachunkowych

Księgi rachunkowe prowadzi się zgodnie z zasadą kosztu historycznego, zmodyfikowaną w ten sposób, że rynkowe – tj. notowane na aktywnym rynku – papiery wartościowe (oprócz papierów wartościowych utrzymywanych obecnie na potrzeby polityki pieniężnej), złoto oraz pozostałe bilansowe i pozabilansowe aktywa i pasywa w walutach obcych są wyceniane według wartości rynkowej.

Transakcje dotyczące aktywów i zobowiązań finansowych są ujmowane w księgach rachunkowych na dzień rozliczenia.

Transakcje na instrumentach finansowych w walutach obcych, z wyjątkiem transakcji spot na papierach wartościowych, ujmuje się na kontach pozabilansowych w dniu transakcji. W dniu rozliczenia zapisy pozabilansowe są odwracane, a transakcje – ujmowane w bilansie. Zakup i sprzedaż walut obcych wpływają na pozycję walutową netto na dzień transakcji; zrealizowane zyski i straty ze sprzedaży również oblicza się na dzień transakcji. Narosłe odsetki, premie i dyskonto dotyczące instrumentów finansowych nominowanych w walutach obcych są obliczane i ujmowane codziennie, a także codziennie uwzględniane w pozycji walutowej.

Złoto oraz aktywa i pasywa w walutach obcych

Aktywa i pasywa nominowane w walutach obcych przelicza się na euro po kursie obowiązującym na dzień bilansowy. Przychody i koszty przelicza się według kursu obowiązującego na dzień ujęcia. Aktualizację wyceny aktywów i zobowiązań nominowanych w walutach obcych, zarówno bilansowych, jak i pozabilansowych, przeprowadza się dla każdej waluty oddzielnie.

Aktualizację wyceny aktywów i zobowiązań w walutach obcych według cen rynkowych przeprowadza się odrębnie od aktualizacji według kursów walutowych.

Złoto wycenia się po cenie rynkowej obowiązującej na dzień bilansowy. Nie stosuje się rozróżnienia między różnicami z wyceny cenowej i kursowej, lecz przeprowadza się tylko jedną wycenę na podstawie ceny uncji złota wyrażonej w euro, która dla roku zakończonego 31 grudnia 2021 została wyprowadzona z kursu euro do dolara amerykańskiego na 31 grudnia 2021.

Specjalne prawo ciągnienia (SDR) jest zdefiniowane jako koszyk walut. Wartość SDR oblicza się jako ważoną sumę kursów pięciu głównych walut (dolara amerykańskiego, euro, renminbi, jena i funta szterlinga). Zasoby SDR w posiadaniu EBC zostały przeliczone na euro według kursu euro do SDR na 31 grudnia 2021.

Papiery wartościowe

Papiery wartościowe na potrzeby polityki pieniężnej
Papiery wartościowe utrzymywane obecnie na potrzeby polityki pieniężnej są wyceniane według zamortyzowanego kosztu z uwzględnieniem utraty wartości.

Pozostałe papiery wartościowe
Rynkowe papiery wartościowe (oprócz utrzymywanych obecnie na potrzeby polityki pieniężnej) i równorzędne aktywa wycenia się – pojedynczo – albo według średnich cen/kursów rynkowych, albo według odpowiedniej krzywej dochodowości na dzień bilansowy. Na potrzeby wyceny nie wydziela się opcji wbudowanych w papiery wartościowe. Dla roku zakończonego 31 grudnia 2021 zastosowano średnie ceny rynkowe z 30 grudnia 2021.

Aktualizację wyceny rynkowych funduszy inwestycyjnych przeprowadza się w ujęciu netto na poziomie poszczególnych funduszy, na podstawie wartości ich aktywów netto. Nie kompensuje się niezrealizowanych zysków i strat między różnymi funduszami inwestycyjnymi.

Niepłynne akcje oraz pozostałe instrumenty udziałowe utrzymywane jako stała inwestycja wycenia się po koszcie z uwzględnieniem utraty wartości.

Ustalanie wyniku finansowego

Przychody i koszty ujmuje się w okresie, w którym zostały osiągnięte lub poniesione^[22]. Zrealizowane zyski i straty ze sprzedaży walut obcych, złota i papierów wartościowych ujmuje się w rachunku zysków i strat, a oblicza według średniego kosztu odpowiednich aktywów.

Niezrealizowane zyski nie są ujmowane jako przychody, lecz odnoszone bezpośrednio na konto różnic z wyceny.

Niezrealizowane straty wykazuje się w rachunku zysków i strat, jeżeli na koniec roku ich kwota przekracza wcześniejsze skumulowane zyski z wyceny ujęte na odpowiednim koncie różnic z wyceny. Niezrealizowane straty z tytułu określonego papieru wartościowego, waluty lub złota nie podlegają kompensacie z niezrealizowanymi zyskami z tytułu innych papierów wartościowych, walut lub złota. W wypadku ujęcia niezrealizowanych strat na takiej pozycji w rachunku zysków i strat średni koszt tej pozycji zostaje obniżony do wysokości kursu lub ceny rynkowej na koniec roku.

Straty z tytułu utraty wartości ujmuje się w rachunku zysków i strat i nie odwraca się ich w kolejnych latach, chyba że utrata wartości się zmniejszyła, a zmniejszenie to można powiązać z konkretnym zdarzeniem, które nastąpiło po początkowym ujęciu utraty wartości.

Premię i dyskonto z tytułu papierów wartościowych amortyzuje się do upływu terminu umownego.

Transakcje odwracalne

Transakcje odwracalne to operacje, w których EBC kupuje lub sprzedaje aktywa na podstawie umów z przyrzeczeniem odkupu bądź udziela kredytu za zabezpieczeniem.

Transakcja z udzielonym przyrzeczeniem odkupu (repo) polega na sprzedaży papierów wartościowych za gotówkę z jednoczesnym zobowiązaniem do odkupu tych papierów od kontrahenta w określonym terminie i po uzgodnionej cenie. Transakcje repo wykazuje się w pasywach bilansu jako zabezpieczone depozyty. Papiery wartościowe sprzedane w ramach umów repo pozostają w bilansie EBC.

Transakcja z otrzymanym przyrzeczeniem odkupu (reverse repo) polega na kupnie papierów wartościowych za gotówkę z jednoczesnym zobowiązaniem do ich odsprzedaży kontrahentowi w określonym terminie i po uzgodnionej cenie. Transakcje reverse repo wykazuje się w aktywach bilansu jako zabezpieczone pożyczki, ale nie uwzględnia się ich w zasobach papierów wartościowych EBC.

Transakcje odwracalne (w tym pożyczki papierów wartościowych) przeprowadzone w ramach programu prowadzonego przez wyspecjalizowany podmiot ujmuje się w bilansie jedynie wówczas, gdy złożono zabezpieczenie w gotówce, która nie została następnie zainwestowana.

Instrumenty pozabilansowe

Przy obliczaniu zysków i strat z tytułu różnic kursowych w pozycji walutowej netto uwzględnia się instrumenty walutowe, tj. walutowe transakcje forward, terminowe części swapów walutowych i inne instrumenty polegające na wymianie jednej waluty na inną w przyszłym terminie.

Aktualizację wyceny instrumentów na stopy procentowe przeprowadza się dla każdego instrumentu oddzielnie. Dzienne zmiany wysokości zmiennego depozytu, który zabezpiecza otwarte kontrakty futures na stopy procentowe, oraz swapy procentowe rozliczane za pośrednictwem kontrahenta centralnego ujmuje się w rachunku zysków i strat. Transakcje forward na papierach wartościowych wycenia się według ogólnie przyjętych metod wyceny na podstawie dostępnych cen/kursów i stóp rynkowych oraz współczynników dyskonta za okres od dnia rozliczenia do dnia wyceny.

Aktywa trwałe

Aktywa trwałe, w tym wartości niematerialne i prawne, ale z wyłączeniem gruntów i dzieł sztuki, wycenia się według kosztu pomniejszonego o amortyzację. Grunty i dzieła sztuki wycenia się według kosztu. Główny budynek EBC wycenia się według kosztu pomniejszonego o amortyzację, z uwzględnieniem utraty wartości. Na potrzeby amortyzacji głównego budynku EBC koszty przypisuje się do właściwych składników aktywów, które podlegają amortyzacji przez przewidywany okres ich użytkowania. Amortyzację nalicza się metodą liniową za przewidywany okres użytkowania składnika aktywów, począwszy od następnego kwartału po przekazaniu go do użytkowania. Do głównych kategorii aktywów stosuje się następujące okresy użytkowania:

Okres amortyzacji kapitalizowanych nakładów remontowych dotyczących obiektów obecnie wynajmowanych przez EBC koryguje się w celu uwzględnienia zdarzeń mających wpływ na przewidywany okres użytkowania danego składnika aktywów.

W odniesieniu do swojego głównego budynku i aktywów z tytułu prawa do użytkowania związanych z budynkami biurowymi EBC przeprowadza co roku test na utratę wartości (zob. niżej „Leasing”). W razie stwierdzenia przesłanki utraty wartości i oceny, że składnik aktywów mógł stracić na wartości, szacuje się kwotę możliwą do odzyskania. Jeżeli wartość odzyskiwalna jest niższa niż wartość księgowa netto, w rachunku zysków i strat ujmuje się odpis aktualizujący z tytułu utraty wartości.

Aktywa trwałe o koszcie początkowym poniżej 10 000 EUR są odpisywane w koszty w roku nabycia.

Aktywa trwałe, które spełniają kryteria kapitalizacji, ale są jeszcze w trakcie budowy lub opracowania, ujmuje się w pozycji „Środki trwałe w budowie”. Po przekazaniu tych aktywów do użytkowania związane z nimi koszty zostają przeksięgowane do odpowiednich pozycji aktywów trwałych.

Leasing

W przypadku wszystkich umów leasingu dotyczących środków trwałych odnośne aktywa z tytułu prawa do użytkowania oraz zobowiązania z tytułu leasingu ujmuje się w bilansie w dacie rozpoczęcia leasingu i wykazuje w pozycjach – odpowiednio – „Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne” i „Pozycje różne” (po stronie pasywów). W przypadku umów leasingu, które spełniają kryteria kapitalizacji, ale dany składnik aktywów jest jeszcze w trakcie budowy lub adaptacji, koszty poniesione przed datą rozpoczęcia leasingu ujmuje się w pozycji „Środki trwałe w budowie”. Wraz z przekazaniem składnika aktywów do użytkowania (z datą rozpoczęcia leasingu) odnośne aktywa z tytułu prawa do użytkowania oraz zobowiązania z tytułu leasingu ujmuje się w odpowiednich pozycjach aktywów trwałych.

Aktywa z tytułu prawa do użytkowania wycenia się według kosztu pomniejszonego o amortyzację. Dodatkowo dla aktywów z tytułu prawa do użytkowania związanych z budynkami biurowymi uwzględnia się utratę wartości (coroczny test na utratę wartości opisano powyżej w punkcie „Aktywa trwałe”). Amortyzację nalicza się metodą liniową od daty rozpoczęcia leasingu do końca użytkowania składnika aktywów albo do końca okresu leasingu, zależnie od tego, co przypada wcześniej.

Zobowiązanie z tytułu leasingu jest początkowo wyceniane w wysokości wartości bieżącej przyszłych opłat leasingowych (obejmujących jedynie elementy leasingowe), zdyskontowanej z zastosowaniem krańcowej stopy procentowej EBC. Potem wycenia się to zobowiązanie według zamortyzowanego kosztu metodą efektywnej stopy procentowej. Koszty odsetkowe od zobowiązania z tytułu leasingu ujmuje się w rachunku zysków i strat w pozycji „Pozostałe koszty z tytułu odsetek”. Jeśli wskutek zmiany w indeksie lub ponownej oceny istniejącej umowy zmienią się przyszłe opłaty leasingowe, dokonuje się ponownej wyceny tego zobowiązania. Po dokonaniu tej wyceny odpowiednio koryguje się wartość bilansową aktywów z tytułu prawa do użytkowania.

Leasingi krótkoterminowe – do 12 miesięcy włącznie – oraz leasingi obejmujące aktywa o niskiej wartości – poniżej 10 000 euro (taki sam próg jak przy ujmowaniu aktywów trwałych) – ujmuje się jako koszt w rachunku zysków i strat.

Świadczenia po okresie zatrudnienia, pozostałe świadczenia długoterminowe i świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy

EBC prowadzi dla swoich pracowników, członków Zarządu i zatrudnianych przez siebie członków Rady ds. Nadzoru programy określonych świadczeń.

Program emerytalny dla pracowników jest finansowany z aktywów ulokowanych w długoterminowym funduszu świadczeń pracowniczych. Obowiązkowe składki odprowadzane przez EBC i pracowników są uwzględniane w filarze o określonych świadczeniach. W celu uzyskania dodatkowych świadczeń pracownicy mogą odprowadzać dobrowolnie dodatkowe składki w ramach filaru o określonej składce^[23]. Wysokość dodatkowych świadczeń zależy od kwoty dobrowolnych składek oraz uzyskanego z nich zwrotu.

W odniesieniu do świadczeń po okresie zatrudnienia i pozostałych świadczeń długoterminowych na rzecz członków Zarządu i zatrudnianych przez EBC członków Rady ds. Nadzoru stosuje się rozwiązanie bez odrębnego funduszu. W przypadku pracowników rozwiązanie bez odrębnego funduszu stosuje się do świadczeń po okresie zatrudnienia innych niż emerytalne i pozostałych świadczeń długoterminowych oraz świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy.

Zobowiązanie netto z tytułu określonych świadczeń
Zobowiązanie z tytułu programu określonych świadczeń, w tym pozostałych świadczeń długoterminowych oraz świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy, wykazane w bilansie w pozycji „Pozycje różne” (po stronie pasywów), to wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń na dzień bilansowy pomniejszona o wartość godziwą aktywów programu, z których jest finansowane to zobowiązanie.

Wysokość zobowiązania z tytułu określonych świadczeń jest obliczana co roku przez niezależnego aktuariusza metodą prognozowanych uprawnień jednostkowych. Jego wartość bieżącą oblicza się przez zdyskontowanie szacowanych przyszłych przepływów pieniężnych stopą określoną na podstawie rynkowej rentowności – na dzień bilansowy – obligacji korporacyjnych w euro o wysokiej jakości, których termin wykupu jest zbliżony do terminu realizacji odnośnego zobowiązania.

Zyski i straty aktuarialne mogą powstać w wyniku korekt założeń aktuarialnych ex post – gdy faktyczne wyniki różnią się od zakładanych – lub wskutek zmian tych założeń.

Koszty netto z tytułu określonych świadczeń
Koszty netto z tytułu określonych świadczeń dzieli się na składniki wykazywane w rachunku zysków i strat oraz ponowną wycenę świadczeń po okresie zatrudnienia ujmowaną w bilansie w pozycji „Różnice z wyceny”.

Kwota netto obciążająca rachunek zysków i strat obejmuje:

1. koszty bieżącego zatrudnienia dotyczące określonych świadczeń naliczonych za dany rok;
2. koszty przeszłego zatrudnienia dotyczące określonych świadczeń wynikające ze zmiany programu;
3. odsetki netto, według stopy dyskontowej, od zobowiązania netto z tytułu określonych świadczeń;
4. ponowną wycenę dotyczącą pozostałych świadczeń długoterminowych i świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy o charakterze długoterminowym, ujętą w całości.

Kwota netto ujęta w pozycji „Różnice z wyceny” obejmuje następujące pozycje:

1. zyski i straty aktuarialne dotyczące zobowiązania z tytułu określonych świadczeń;
2. faktyczny zwrot z aktywów programu, z wyłączeniem kwot uwzględnionych w odsetkach netto od zobowiązania netto z tytułu określonych świadczeń;
3. wszelkie zmiany wysokości pułapu aktywów, z wyłączeniem kwot uwzględnionych jako odsetki netto od zobowiązania netto z tytułu określonych świadczeń.

Kwoty te są co roku wyceniane przez niezależnego aktuariusza, tak aby zobowiązanie zostało ujęte w sprawozdaniu finansowym we właściwej wysokości.

Salda w ramach ESBC / salda w ramach Eurosystemu

Salda w ramach ESBC wynikają przede wszystkim z płatności transgranicznych w obrębie Unii Europejskiej (UE) rozliczanych w euro w pieniądzu banku centralnego. Te transakcje są w większości inicjowane przez podmioty prywatne (tj. instytucje kredytowe, przedsiębiorstwa i osoby fizyczne). Są rozliczane w systemie TARGET2 (transeuropejski zautomatyzowany system błyskawicznego rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym) i powodują powstanie sald wzajemnych rozrachunków na rachunkach banków centralnych UE w tym systemie. Te salda są codziennie kompensowane, a następnie przenoszone na EBC, tak aby na koniec każdy krajowy bank centralny miał tylko jedno saldo wzajemnych rozrachunków – wobec EBC. Płatności dokonywane przez EBC i rozliczane w systemie TARGET2 również wpływają na salda wzajemnych rozrachunków. W księgach EBC te salda reprezentują należność lub zobowiązanie netto poszczególnych krajowych banków centralnych wobec reszty Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). Salda w ramach Eurosystemu między krajowymi bankami centralnymi ze strefy euro a EBC wynikające z TARGET2, podobnie jak inne salda w ramach Eurosystemu nominowane w euro (np. tymczasowy podział zysku EBC między krajowe banki centralne), przedstawia się w bilansie EBC w ujęciu netto, jako jedno saldo, po stronie aktywów w pozycji „Pozostałe należności w ramach Eurosystemu (netto)” albo po stronie pasywów w pozycji „Pozostałe zobowiązania w ramach Eurosystemu (netto)”. Salda w ramach ESBC między krajowymi bankami centralnymi spoza strefy euro a EBC wynikające z uczestnictwa tych banków w systemie TARGET2^[24] wykazuje się w pozycji „Zobowiązania wobec nierezydentów strefy euro w euro”.

Salda w ramach Eurosystemu wynikające z przydziału banknotów euro w Eurosystemie wykazuje się w ujęciu netto, jako jedno saldo, w pozycji aktywów „Należności z tytułu przydziału banknotów euro w Eurosystemie” (zob. niżej „Banknoty w obiegu”).

Salda w ramach Eurosystemu wynikające z przekazania do EBC dewizowych aktywów rezerwowych przez krajowe banki centralne przystępujące do Eurosystemu są nominowane w euro i wykazywane w pozycji „Zobowiązania stanowiące równowartość przekazanych rezerw dewizowych”.

Banknoty w obiegu

Emisję banknotów euro prowadzi Eurosystem, czyli EBC i krajowe banki centralne ze strefy euro^[25]. Łączna wartość banknotów euro w obiegu jest dzielona między banki centralne z Eurosystemu w ostatnim dniu roboczym każdego miesiąca zgodnie z kluczem przydziału banknotów^[26].

Udział EBC wynosi 8% łącznej wartości banknotów euro w obiegu i jest wykazywany w bilansie w pozycji pasywów „Banknoty w obiegu”. Jest zabezpieczony na należnościach od krajowych banków centralnych. Należności te są oprocentowane^[27], a wykazuje się je w pozycji „Należności w ramach Eurosystemu” jako „Należności z tytułu przydziału banknotów euro w Eurosystemie” (zob. wyżej „Salda w ramach ESBC / salda w ramach Eurosystemu”). Przychody z tytułu odsetek od tych należności wykazuje się w rachunku zysków i strat w pozycji „Przychody z tytułu odsetek wynikające z przydziału banknotów euro w Eurosystemie”.

Tymczasowy podział zysku

Kwota równa sumie dochodu EBC z tytułu banknotów euro w obiegu i dochodu z tytułu papierów wartościowych na potrzeby polityki pieniężnej zakupionych w ramach (a) programu dotyczącego rynków papierów wartościowych, (b) trzeciego programu skupu obligacji zabezpieczonych, (c) programu skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami, (d) programu skupu aktywów sektora publicznego oraz (e) nadzwyczajnego programu skupu aktywów w czasie pandemii jest rozdzielana w styczniu następnego roku w ramach tymczasowego podziału zysku, o ile Rada Prezesów nie zdecyduje inaczej^[28]. Podziałowi podlega cała kwota, chyba że przewyższa ona zysk netto EBC za dany rok, i z zastrzeżeniem ewentualnych decyzji Rady Prezesów o zasileniu rezerwy na ryzyka finansowe. Rada Prezesów może też zdecydować o pomniejszeniu kwoty dochodu z tytułu banknotów euro w obiegu, która jest przeznaczona do podziału w styczniu, o wysokość kosztów poniesionych przez EBC w związku z emisją i obsługą banknotów euro.

Zdarzenia po dniu bilansowym

Wartości aktywów i pasywów koryguje się o zdarzenia zaistniałe między dniem bilansowym a dniem, w którym Zarząd zezwala na przekazanie rocznego sprawozdania finansowego EBC do zatwierdzenia przez Radę Prezesów, jeżeli te zdarzenia mają istotny wpływ na stan aktywów lub pasywów na dzień bilansowy.

Ważne zdarzenia po dniu bilansowym, które nie wpływają na stan aktywów i pasywów na dzień bilansowy, ujawnia się w notach do sprawozdania finansowego.

Zmiany zasad rachunkowości

W 2021 nie było zmian w zasadach rachunkowości stosowanych przez EBC.

Inne zagadnienia

Rada UE, zgodnie z art. 27 Statutu ESBC i na podstawie rekomendacji Rady Prezesów EBC, zatwierdziła wybór firmy Baker Tilly GmbH & Co. KG Wirtschaftsprüfungsgesellschaft z siedzibą w Düsseldorfie (Republika Federalna Niemiec) na niezależnego biegłego rewidenta EBC na okres pięciu lat, do końca roku obrotowego 2022. Ten pięcioletni okres może zostać przedłużony o maksymalnie dwa lata obrotowe.

2.4 Noty objaśniające do bilansu

Nota 1 – Złoto i należności w złocie

Na 31 grudnia 2021 EBC posiadał 16 229 522 uncje^[29] złota odpowiadającego międzynarodowym standardom czystości, o wartości rynkowej 26 121 mln EUR (2020: 25 056 mln EUR). W 2021 nie przeprowadzono żadnych transakcji na złocie, więc jego zasób nie zmienił się w porównaniu ze stanem na 31 grudnia 2020. Wzrost równowartości zasobu złota w euro wynikał ze wzrostu ceny rynkowej tego kruszcu wyrażonej w euro (zob. „Złoto oraz aktywa i pasywa w walutach obcych” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości” oraz nota 15 „Różnice z wyceny”).

Nota 2 – Należności od rezydentów i nierezydentów strefy euro w walutach obcych

Nota 2.1 – Należności od MFW

Pozycja obejmuje specjalne prawa ciągnienia (SDR) w posiadaniu EBC, których wartość na 31 grudnia 2021 wynosiła 1234 mln EUR (2020: 680 mln EUR). Wynika z porozumienia z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW) w sprawie dobrowolnych transakcji sprzedaży i kupna SDR, na mocy którego MFW jest upoważniony do organizowania w imieniu EBC sprzedaży i kupna SDR za euro, pod warunkiem nieprzekroczenia określonego stanu minimalnego i maksymalnego. Na potrzeby rachunkowości SDR są traktowane jak waluta obca (zob. „Złoto oraz aktywa i pasywa w walutach obcych” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”). W 2021 zasoby SDR w posiadaniu EBC zwiększyły się, głównie w wyniku transakcji przeprowadzonych w ramach wspomnianego powyżej porozumienia. Do wzrostu wartości zasobów SDR wyrażonej w euro przyczyniła się także aprecjacja SDR wobec euro w 2021.

Nota 2.2 – Środki na rachunkach w bankach, inwestycje w papiery wartościowe, kredyty zagraniczne i inne aktywa zagraniczne oraz należności od rezydentów strefy euro w walutach obcych

Te dwie pozycje obejmują środki na rachunkach w bankach i kredyty w walutach obcych oraz inwestycje w papiery wartościowe w dolarach amerykańskich, jenach i renminbi.

Łączna wartość tych pozycji w 2021 wzrosła, głównie na skutek aprecjacji dolara względem euro.

Zasoby netto walut obcych^[30] w posiadaniu EBC kształtowały się następująco:

W 2021 nie dokonano żadnych interwencji walutowych.

Nota 3 – Należności od nierezydentów strefy euro w euro

Nota 3.1 – Środki na rachunkach w bankach, inwestycje w papiery wartościowe, kredyty

Na 31 grudnia 2021 ta pozycja obejmowała należność w kwocie 3070 mln EUR (2020: 1830 mln EUR) odnoszącą się do umów w sprawie linii płynnościowych między Eurosystemem a bankami centralnymi spoza strefy euro. Na mocy takich umów Eurosystem dostarcza tym bankom płynność w euro pod zastaw kwalifikowanych aktywów^[31], żeby zaspokoić zapotrzebowanie na tę płynność na obszarze ich jurysdykcji w razie zaburzenia funkcjonowania rynku, a tym samym zminimalizować ryzyko rozprzestrzeniana się niekorzystnych zjawisk na rynki finansowe i gospodarki strefy euro.

Nota 4 – Pozostałe należności od instytucji kredytowych ze strefy euro w euro

Na 31 grudnia 2021 pozycja obejmowała salda rachunków bieżących rezydentów strefy euro w kwocie 38 mln EUR (2020: 81 mln EUR).

Nota 5 – Papiery wartościowe rezydentów strefy euro w euro

Nota 5.1 – Papiery wartościowe na potrzeby polityki pieniężnej

Na 31 grudnia 2021 pozycja obejmowała papiery wartościowe nabyte przez EBC w ramach trzech programów skupu obligacji zabezpieczonych (CBPP), programu dotyczącego rynków papierów wartościowych (SMP), programu skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (ABSPP), programu skupu aktywów sektora publicznego (PSPP) i nadzwyczajnego programu skupu aktywów w czasie pandemii (PEPP).

W 2021 Eurosystem prowadził zakupy netto w ramach programu skupu aktywów (APP)^[32] na kwotę średnio 20 mld EUR miesięcznie. W grudniu 2021 Rada Prezesów postanowiła^[33], że w drugim kwartale 2022 miesięczna kwota zakupów netto będzie wynosić 40 mld EUR, a w trzecim 30 mld EUR. Począwszy od października 2022 Rada Prezesów będzie prowadzić zakupy netto aktywów na kwotę 20 mld EUR miesięcznie tak długo, jak będzie to konieczne do wzmocnienia łagodzącego oddziaływania podstawowych stóp procentowych EBC. Rada oczekuje, że zakupy netto zakończą się krótko przed tym, jak zacznie ona podnosić te stopy. Rada Prezesów zamierza także kontynuować reinwestowanie spłat kapitału jeszcze przez dłuższy czas po tym, jak zacznie podnosić podstawowe stopy procentowe EBC, a w każdym razie tak długo, jak długo będzie to konieczne do utrzymania korzystnych warunków płynnościowych i zdecydowanie łagodnej polityki pieniężnej.

Ponadto Eurosystem kontynuował w 2021 zakupy netto aktywów w ramach programu PEPP^[34], na który przeznaczono łączną pulę 1850 mld EUR^[35]. Te zakupy były prowadzone w sposób elastyczny na podstawie oceny warunków finansowania i perspektyw inflacji. W grudniu 2021 Rada Prezesów postanowiła także zakończyć zakupy netto aktywów w ramach programu PEPP z końcem marca 2022, ale będzie można je wznowić, jeżeli okaże się to konieczne, żeby przeciwdziałać negatywnemu wpływowi szoków związanych z pandemią koronawirusa (COVID‑19). Ponadto Rada Prezesów wydłużyła okres reinwestowania spłat kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach PEPP co najmniej do końca roku 2024. Reinwestycje w ramach programu PEPP będzie można w dowolnym momencie elastycznie dostosować, jeśli chodzi o czas, klasy aktywów i jurysdykcje. Wygaszanie w przyszłości portfela PEPP będzie się odbywać w sposób kontrolowany, żeby nie zaburzać odpowiedniego nastawienia polityki pieniężnej.

Papiery wartościowe zakupione w ramach tych programów wycenia się według zamortyzowanego kosztu z uwzględnieniem utraty wartości (zob. „Papiery wartościowe” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”).

Poniżej przedstawiono zamortyzowany koszt papierów wartościowych utrzymywanych przez EBC oraz ich wartość rynkową^[36] (która nie jest wykazywana w bilansie ani w rachunku zysków i strat, a została przedstawiona jedynie dla porównania):

Wartość utrzymywanych przez EBC papierów wartościowych określona metodą zamortyzowanego kosztu zmieniła się w ciągu roku następująco:

Rada Prezesów regularnie ocenia ryzyko finansowe związane z papierami wartościowymi utrzymywanymi w ramach tych programów.

W tym kontekście co roku, na podstawie danych na koniec roku, przeprowadza się testy na utratę wartości, które zatwierdza Rada Prezesów. W tych testach przesłanki utraty wartości ocenia się dla każdego programu osobno. W razie stwierdzenia takich przesłanek przeprowadza się dalszą analizę, żeby upewnić się, czy zdarzenie powodujące utratę wartości nie wpłynęło na przepływy pieniężne związane z papierami bazowymi. Wyniki tegorocznych testów nie wskazały na potrzebę ujęcia strat z tytułu papierów wartościowych utrzymywanych w 2021 w portfelach prowadzonych na potrzeby polityki pieniężnej.

Poniżej przedstawiono wartość utrzymywanych przez Eurosystem papierów wartościowych określoną metodą zamortyzowanego kosztu:

Nota 6 – Należności w ramach Eurosystemu

Nota 6.1 – Należności z tytułu przydziału banknotów euro w Eurosystemie

Na pozycję składają się należności EBC od krajowych banków centralnych ze strefy euro z tytułu przydziału banknotów euro w ramach Eurosystemu (zob. „Banknoty w obiegu” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”). Na 31 grudnia 2021 jej saldo wynosiło 123 551 mln EUR (2020: 114 761 mln EUR). Odsetki od tych należności nalicza się codziennie według ostatniej dostępnej krańcowej stopy procentowej zastosowanej przez Eurosystem w przetargach dotyczących podstawowych operacji refinansujących^[37] (zob. nota 22.2 „Przychody z tytułu odsetek wynikające z przydziału banknotów euro w Eurosystemie”).

Nota 7 – Pozostałe aktywa

Nota 7.1 – Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne

Pozycja obejmowała następujące kategorie aktywów:

W odniesieniu do głównego budynku EBC i budynków objętych prawem do użytkowania przeprowadzono na koniec roku test na utratę wartości, który nie wykazał potrzeby dokonania odpisu aktualizującego z tego tytułu.

Nota 7.2 – Inne aktywa finansowe

Pozycja obejmuje przede wszystkim portfel funduszy własnych EBC, który składa się w większości z zainwestowanych zasobów finansowych EBC, mianowicie opłaconego kapitału i kwot z ogólnego funduszu rezerwowego i rezerwy celowej na ryzyka finansowe. Wykazano w niej także 3211 udziałów w Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS), po koszcie nabycia wynoszącym 42 mln EUR, oraz inne rachunki bieżące nominowane w euro.

Na pozycję składają się:

Wzrost netto tej pozycji w 2021 wynikał głównie z inwestycji w ramach portfela funduszy własnych EBC (a) kwot wpłaconych w 2021 przez krajowe banki centralne ze strefy euro tytułem pierwszej raty kwoty podwyższenia ich udziałów w subskrybowanym kapitale EBC (zob. nota 16 „Kapitał i rezerwy kapitałowe”), (b) przychodów odsetkowych uzyskanych na tym portfelu w 2021 oraz (c) pozycji drugostronnej w stosunku do kwoty przeniesionej w 2020 do rezerwy EBC na ryzyka finansowe. Wzrost tej pozycji został częściowo zrównoważony, głównie przez spadek wartości rynkowej papierów wartościowych w portfelu funduszy własnych EBC.

Nota 7.3 – Różnice z wyceny instrumentów pozabilansowych

Na pozycję składają się zmiany w wycenie walutowych transakcji swap i forward otwartych na 31 grudnia 2021 (zob. nota 20 „Walutowe transakcje swap i forward”). Te zmiany wyniosły 620 mln EUR (2020: 388 mln EUR) i wynikły z różnicy między wartością tych transakcji po przeliczeniu na euro według kursów obowiązujących na dzień bilansowy a ich wartością w przeliczeniu na euro po średnim koszcie danej waluty na ten dzień (zob. „Instrumenty pozabilansowe” i „Złoto oraz aktywa i pasywa w walutach obcych” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”).

Nota 7.4 – Rozliczenia międzyokresowe

Saldo pozycji na 31 grudnia 2021 wynosiło 4055 mln EUR (2020: 3390 mln EUR). Obejmowała ona głównie naliczone odsetki kuponowe od papierów wartościowych, w tym należne odsetki wypłacone przy nabyciu, w kwocie 3332 mln EUR (2020: 2757 mln EUR) (zob. nota 2.2 „Środki na rachunkach w bankach, inwestycje w papiery wartościowe, kredyty zagraniczne i inne aktywa zagraniczne oraz należności od rezydentów strefy euro w walutach obcych”, nota 5 „Papiery wartościowe rezydentów strefy euro w euro” i nota 7.2 „Inne aktywa finansowe”).

Wykazano tu także kwotę 577 mln EUR odpowiadającą opłatom nadzorczym należnym za okres objęty opłatą 2021 (zob. nota 25 „Wynik z tytułu opłat i prowizji”)^[38]. Ta kwota zostanie pobrana w 2022.

Wykazano tu także: (a) rozliczenia międzyokresowe przychodów z tytułu wspólnych przedsięwzięć Eurosystemu (zob. nota 27 „Pozostałe przychody”), (b) różne przedpłaty oraz (c) naliczone odsetki z tytułu innych aktywów i zobowiązań finansowych.

Nota 7.5 – Pozycje różne

Na 31 grudnia 2021 stan pozycji wynosił 749 mln EUR (2020: 1970 mln EUR). Składały się na nią przede wszystkim salda o wartości 573 mln EUR (2020: 692 mln EUR) dotyczące walutowych transakcji swap i forward otwartych na 31 grudnia 2021 (zob. nota 20 „Walutowe transakcje swap i forward”). Te salda wynikły z różnicy między wartością tych transakcji po przeliczeniu na euro po średnim koszcie danej waluty na dzień bilansowy a ich wartością w euro przy początkowym ujęciu (zob. „Instrumenty pozabilansowe” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”).

Pozycja obejmowała także naliczoną kwotę 150 mln EUR z tytułu tymczasowego podziału zysku EBC (2020: 1260 mln EUR) (zob. „Tymczasowy podział zysku” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości” oraz nota 12.2 „Pozostałe zobowiązania w ramach Eurosystemu (netto)”).

Nota 8 – Banknoty w obiegu

Pozycja obejmuje 8‑procentowy udział EBC w łącznej wartości banknotów euro w obiegu (zob. „Banknoty w obiegu” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”); jej stan na 31 grudnia 2021 wynosił 123 551 mln EUR (2020: 114 761 mln EUR).

Nota 9 – Pozostałe zobowiązania wobec instytucji kredytowych ze strefy euro w euro

Przy udzielaniu pożyczek papierów wartościowych z programu PSPP banki centralne z Eurosystemu mogą przyjmować jako zabezpieczenie środki pieniężne, bez konieczności ich reinwestowania. W przypadku EBC takie operacje prowadzi wyspecjalizowany podmiot. To samo dotyczy papierów wartościowych z programu PEPP dla sektora publicznego.

Na 31 grudnia 2021 saldo nierozliczonych pożyczek papierów wartościowych udzielonych za zabezpieczeniem gotówkowym instytucjom kredytowym ze strefy euro wynosiło 9473 mln EUR (2020: 2559 mln EUR). Środki pieniężne otrzymane jako zabezpieczenie zostały przeniesione na rachunki w systemie TARGET2. Ponieważ na koniec roku te środki nie były zainwestowane, transakcje ujęto w bilansie (zob. „Transakcje odwracalne” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”)^[39].

Nota 10 – Zobowiązania wobec innych rezydentów strefy euro w euro

Nota 10.1 – Sektor instytucji rządowych i samorządowych

Na 31 grudnia 2021 saldo tej pozycji wynosiło 3200 mln EUR (2020: 10 012 mln EUR). Obejmuje ona depozyty Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (EFSF) i Europejskiego Mechanizmu Stabilności (EMS). Zgodnie z art. 21 Statutu ESBC Europejski Bank Centralny może działać jako agent skarbowy na rzecz instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii, rządów centralnych, władz regionalnych, lokalnych lub innych władz publicznych, innych instytucji lub przedsiębiorstw publicznych państw członkowskich.

Nota 10.2 – Pozostałe zobowiązania

Pozycja obejmuje salda klientów EBC w TARGET2 ze strefy euro. Na 31 grudnia 2021 jej wartość wynosiła 4404 mln EUR (2020: 3688 mln EUR).

Nota 11 – Zobowiązania wobec nierezydentów strefy euro w euro

Na 31 grudnia 2021 saldo tej pozycji wynosiło 112 492 mln EUR (2020: 11 567 mln EUR). Jej największym składnikiem była kwota 71 875 mln EUR (2020: 4685 mln EUR) obejmująca salda krajowych banków centralnych spoza strefy euro wobec EBC w systemie TARGET2 (zob. „Salda w ramach ESBC / salda w ramach Eurosystemu” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”) oraz salda klientów EBC w systemie TARGET2 spoza strefy euro. Wzrost tych sald w 2021 odpowiada zwiększeniu się sald klientów EBC w systemie TARGET2 spoza strefy euro.

Pozycja obejmowała także kwotę 21 750 mln EUR (2020: 3425 mln EUR) z tytułu nierozliczonych pożyczek papierów wartościowych z programu PSPP i programu PEPP dla sektora publicznego udzielonych nierezydentom strefy euro; zabezpieczeniem tych pożyczek były środki pieniężne, które zostały przeniesione na konta w systemie TARGET2 (zob. nota 9 „Pozostałe zobowiązania wobec instytucji kredytowych ze strefy euro w euro”).

Kolejnym składnikiem tej pozycji była kwota 18 033 mln EUR związana z zarządzaniem operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez UE, w odniesieniu do których EBC działa jako agent skarbowy na rzecz Komisji Europejskiej (zob. nota 21 „Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek”). Na 31 grudnia 2020 nie było nierozliczonych sald z tego tytułu.

Pozostałą część pozycji stanowiła kwota 834 mln EUR (2020: 3457 mln EUR) z tytułu umowy o wzajemnej wymianie walut z Systemem Rezerwy Federalnej. W ramach tej umowy Bank Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku dostarcza EBC dolary amerykańskie, poprzez transakcje swap, w celu zapewnienia kontrahentom Eurosystemu krótkoterminowego finansowania w tej walucie. Jednocześnie EBC zawiera przeciwstawne transakcje swap (back-to-back) z krajowymi bankami centralnymi ze strefy euro, które wykorzystują uzyskane w ten sposób środki do prowadzenia operacji zasilających w płynność w dolarach amerykańskich, w formie transakcji odwracalnych, z kontrahentami Eurosystemu. Wskutek zawarcia przeciwstawnych transakcji swap powstają salda rozrachunków w ramach Eurosystemu między EBC a krajowymi bankami centralnymi ze strefy euro. Transakcje swap zawierane z Bankiem Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku i krajowymi bankami centralnymi ze strefy euro powodują ponadto powstanie należności i zobowiązań terminowych, które są wykazywane na kontach pozabilansowych (zob. nota 20 „Walutowe transakcje swap i forward”).

Nota 12 – Zobowiązania w ramach Eurosystemu

Nota 12.1 – Zobowiązania stanowiące równowartość przekazanych rezerw dewizowych

Pozycja obejmuje zobowiązania wobec krajowych banków centralnych ze strefy euro z tytułu dewizowych aktywów rezerwowych przekazanych do EBC z chwilą przystąpienia do Eurosystemu. Zgodnie z art. 30 ust. 2 Statutu ESBC wysokość wnoszonych aktywów ustala się proporcjonalnie do wielkości udziałów krajowych banków centralnych w subskrybowanym kapitale EBC. W 2021 nie było żadnych zmian w tej pozycji.

Odsetki od tych zobowiązań oblicza się codziennie według ostatniej dostępnej krańcowej stopy procentowej zastosowanej przez Eurosystem w przetargach dotyczących podstawowych operacji refinansujących, skorygowanej tak, żeby uwzględnić zerową rentowność złota wchodzącego w skład rezerw (zob. nota 22.3 „Odsetki od wierzytelności krajowych banków centralnych z tytułu przekazanych rezerw dewizowych”).

Nota 12.2 – Pozostałe zobowiązania w ramach Eurosystemu (netto)

W 2021 pozycja obejmowała przede wszystkim salda krajowych banków centralnych ze strefy euro wobec EBC w systemie TARGET2 oraz zobowiązanie wobec krajowych banków centralnych ze strefy euro z tytułu tymczasowego podziału zysku EBC (zob. „Salda w ramach ESBC / salda w ramach Eurosystemu” oraz „Tymczasowy podział zysku” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”).

Spadek zobowiązania netto z tytułu rozrachunków w TARGET2 był spowodowany przede wszystkim (a) wpływami środków pieniężnych wynikającymi z wyższych sald klientów EBC w systemie TARGET2 spoza strefy euro (zob. nota 11 „Zobowiązania wobec nierezydentów strefy euro w euro”); (b) wzrostem środków pieniężnych otrzymanych jako zabezpieczenie pożyczek papierów wartościowych nabytych w ramach programu PSPP i programu PEPP dla sektora publicznego (zob. nota 9 „Pozostałe zobowiązania wobec instytucji kredytowych ze strefy euro w euro” i nota 11 „Zobowiązania wobec nierezydentów strefy euro w euro”) oraz (c) wpływami środków pieniężnych wynikającymi z wyższych depozytów nierezydentów strefy euro przyjętych przez EBC w funkcji agenta skarbowego (zob. nota 11 „Zobowiązania wobec nierezydentów strefy euro w euro”). Wpływ tych czynników został w dużej mierze zrównoważony przez rozliczane przez konta w systemie TARGET2 zakupy netto papierów wartościowych w ramach programów PEPP i APP (zob. nota 5 „Papiery wartościowe rezydentów strefy euro w euro”).

Odsetki od pozycji w systemie TARGET2, z wyjątkiem sald wynikających z przeciwstawnych swapów związanych z operacjami zasilającymi w płynność w dolarach amerykańskich, oblicza się codziennie według ostatniej dostępnej krańcowej stopy procentowej zastosowanej przez Eurosystem w przetargach dotyczących podstawowych operacji refinansujących.

Nota 13 – Pozostałe pasywa

Nota 13.1 – Różnice z wyceny instrumentów pozabilansowych

Na pozycję składają się głównie zmiany w wycenie walutowych transakcji swap i forward otwartych na 31 grudnia 2021 (zob. nota 20 „Walutowe transakcje swap i forward”). Te zmiany wyniosły 568 mln EUR (2020: 636 mln EUR) i wynikły z różnicy między wartością tych transakcji po przeliczeniu na euro według kursów obowiązujących na dzień bilansowy a ich wartością w przeliczeniu na euro po średnim koszcie danej waluty na ten dzień (zob. „Instrumenty pozabilansowe” i „Złoto oraz aktywa i pasywa w walutach obcych” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”).

W tej pozycji zawarte są również straty z wyceny otwartych transakcji forward na papierach wartościowych (zob. nota 19 „Transakcje forward na papierach wartościowych”).

Nota 13.2 – Rozliczenia międzyokresowe

Ta pozycja obejmowała:

Nota 13.3 – Pozycje różne

Na 31 grudnia 2021 wartość pozycji wynosiła 2277 mln EUR (2020: 2419 mln EUR). Złożyły się na nią salda walutowych transakcji swap i forward otwartych na 31 grudnia 2021 w kwocie 535 mln EUR (2020: 507 mln EUR) (zob. nota 20 „Walutowe transakcje swap i forward”). Te salda wynikły z różnicy między wartością tych transakcji po przeliczeniu na euro po średnim koszcie danej waluty na dzień bilansowy a ich wartością w euro przy początkowym ujęciu (zob. „Instrumenty pozabilansowe” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”).

Pozycja obejmuje także zobowiązanie z tytułu leasingu w kwocie 175 mln EUR (2020: 199 mln EUR) (zob. „Leasing” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”).

Ponadto pozycja obejmuje zobowiązanie netto EBC z tytułu określonych świadczeń w odniesieniu do świadczeń po okresie zatrudnienia i pozostałych świadczeń długoterminowych dla pracowników^[40], członków Zarządu i zatrudnionych przez EBC członków Rady ds. Nadzoru. Uwzględnia również świadczenia przysługujące pracownikom EBC z tytułu rozwiązania stosunku pracy.

Świadczenia po okresie zatrudnienia, pozostałe świadczenia długoterminowe i świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy

Bilans
Po stronie pasywów w „Pozycjach różnych” wykazano następujące kwoty z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia, pozostałych świadczeń długoterminowych i świadczeń dla pracowników z tytułu rozwiązania stosunku pracy:

W 2021 wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń wobec pracowników wyniosła 3165 mln EUR (2020: 3034 mln EUR) i objęła świadczenia bez odrębnego funduszu w wysokości 373 mln EUR (2020: 364 mln EUR) z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia innych niż emerytury, pozostałych świadczeń długoterminowych i świadczeń dla pracowników z tytułu rozwiązania stosunku pracy. Wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń wobec członków Zarządu i Rady ds. Nadzoru, która wyniosła 43 mln EUR (2020: 44 mln EUR), dotyczy wyłącznie rozwiązań bez odrębnego funduszu zapewniających świadczenia po okresie zatrudnienia i pozostałe świadczenia długoterminowe.

Aktualizacja wyceny zobowiązania netto EBC z tytułu określonych świadczeń w odniesieniu do świadczeń po okresie zatrudnienia jest wykazana w bilansie w pozycji pasywów „Różnice z wyceny”. W 2021 ujęto w tej pozycji straty z tytułu ponownej wyceny w kwocie 799 mln EUR (2020: 1067 mln EUR) (zob. nota 15 „Różnice z wyceny”).

Zmiany wysokości zobowiązania z tytułu określonych świadczeń, aktywów programu i wyników ponownej wyceny
Zmiany wartości bieżącej zobowiązania z tytułu określonych świadczeń były następujące:

Łączne zyski z tytułu ponownej wyceny zobowiązania z tytułu określonych świadczeń w 2021, w wysokości 76 mln EUR, były spowodowane głównie podwyższeniem stopy dyskontowej stosowanej do wyceny z 1,1% w 2020 do 1,3% w 2021. Wynikające z tego zyski zostały częściowo zrównoważone przez straty z tytułu ponownej wyceny spowodowane korektami założeń aktuarialnych odzwierciedlającymi różnicę między założeniami aktuarialnymi z ubiegłorocznego raportu a faktycznymi wynikami.

Zmiany wartości godziwej aktywów programu w filarze o określonych świadczeniach w odniesieniu do pracowników były następujące:

Zyski z tytułu ponownej wyceny aktywów programu w 2021 wynikały stąd, że faktyczny zwrot z jednostek funduszu był wyższy niż zakładane przychody odsetkowe z aktywów programu, które opierają się na założonej stopie dyskontowej wynoszącej 1,1%.

Wystąpiły następujące zmiany w kwotach z tytułu ponownej wyceny:

Rachunek zysków i strat
W rachunku zysku i strat wykazano następujące kwoty:

W 2021 roku koszty bieżącego zatrudnienia wzrosły do 169 mln EUR (2020: 142 mln EUR), głównie z powodu podwyższenia stopy przyszłego wzrostu emerytur z 1,0% w 2019 do 1,7% w 2020. Ponadto znów obniżyła się stopa dyskontowa: z 1,2% w 2019 do 1,1% w 2020^[41].

Główne założenia
Na potrzeby sporządzenia wspomnianej wyceny niezależny aktuariusz przyjął zatwierdzone przez Zarząd założenia dotyczące rachunkowości i ujawniania informacji. Zobowiązanie z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia i pozostałych świadczeń długoterminowych obliczono na podstawie następujących głównych założeń:

Nota 14 – Rezerwy celowe

Pozycja obejmuje głównie rezerwę na ryzyka finansowe, która służy do pokrycia, w zakresie wyznaczonym przez Radę Prezesów, przyszłych zrealizowanych i niezrealizowanych strat. Poziom rezerwy i zasadność jej dalszego utrzymywania podlega corocznej weryfikacji na podstawie dokonywanej przez EBC oceny stopnia narażenia na te ryzyka, z uwzględnieniem różnych czynników. Wysokość rezerwy łącznie z kwotą ogólnego funduszu rezerwowego nie może przekroczyć wartości kapitału EBC opłaconego przez krajowe banki centralne ze strefy euro.

Biorąc pod uwagę wyniki oceny ekspozycji EBC na ryzyka finansowe i dopuszczalny pułap jego rezerwy na te ryzyka, Rada Prezesów postanowiła 31 grudnia 2021 zasilić tę rezerwę kwotą 610 mln EUR. Wskutek tego transferu zysk netto EBC za 2021 zmniejszył się do 192 mln EUR, a rezerwa na ryzyka finansowe zwiększyła się do 8194 mln EUR, co odpowiada wysokości kapitału EBC opłaconego przez krajowe banki centralne ze strefy euro w tej dacie.

Pozycja obejmuje także rezerwę na koszty administracyjne w kwocie 74 mln EUR (2020: 57 mln EUR).

Nota 15 – Różnice z wyceny

Pozycja obejmuje przede wszystkim salda aktualizacji wyceny wynikające z niezrealizowanych zysków na aktywach, zobowiązaniach i instrumentach pozabilansowych (zob. „Ustalanie wyniku finansowego”, „Złoto oraz aktywa i pasywa w walutach obcych”, „Papiery wartościowe” oraz „Instrumenty pozabilansowe” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości”). Obejmuje także aktualizację wyceny zobowiązania netto EBC z tytułu określonych świadczeń w odniesieniu do świadczeń po okresie zatrudnienia (zob. „Świadczenia po okresie zatrudnienia, pozostałe świadczenia długoterminowe i świadczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości” oraz nota 13.3 „Pozycje różne”).

Wzrost salda różnic z wyceny wynika głównie z aprecjacji dolara amerykańskiego względem euro i wzrostu ceny rynkowej złota wyrażonej w euro w 2021.

Do wyceny na koniec roku przyjęto następujące kursy wymiany:

Nota 16 – Kapitał i rezerwy kapitałowe

Nota 16.1 – Kapitał

Subskrybowany kapitał EBC wynosi 10 825 mln EUR.

Jego wysokość nie zmieniła się po wystąpieniu Bank of England z ESBC 31 stycznia 2020. Udział Bank of England w tym kapitale został rozdzielony między krajowe banki centralne ze strefy i spoza strefy euro.

Także opłacony kapitał EBC pozostał w 2020 bez zmian na poziomie 7659 mln EUR, ponieważ wycofany przez Bank of England opłacony udział kapitałowy w kwocie 58 mln EUR objęły pozostałe krajowe banki centralne. Ponadto Rada Prezesów zdecydowała, że krajowe banki centralne ze strefy euro opłacą pełną kwotę podwyższenia swoich udziałów kapitałowych w dwóch rocznych ratach, po 610 mln EUR każda, należnych w 2021 i 2022.

Wskutek zapłaty przez te banki pierwszej raty 29 grudnia 2021 całkowity opłacony kapitał EBC zwiększył się do 8270 mln EUR, jak pokazuje poniższa tabela:

Krajowe banki centralne spoza strefy euro wpłacają 3,75% swojego udziału w subskrybowanym kapitale jako wkład w koszty operacyjne EBC. Od 1 lutego 2020 ten wkład wynosi łącznie 76 mln EUR. Te banki nie są uprawnione do udziału w podziale zysków EBC ani nie są zobowiązane do pokrywania jego ewentualnych strat.

2.5 Instrumenty pozabilansowe

Nota 17 – Programy pożyczek papierów wartościowych

W ramach zarządzania swoimi funduszami własnymi Europejski Bank Centralny wprowadził program pożyczek papierów wartościowych, w ramach którego wyspecjalizowany podmiot udziela takich pożyczek w imieniu EBC.

Ponadto, zgodnie z decyzjami Rady Prezesów, EBC udostępnił do pożyczania swoje zasoby papierów wartościowych nabytych w ramach trzech programów CBPP, programu PSPP i programu PEPP oraz te z papierów nabytych w ramach programu SMP, które spełniają kryteria kwalifikacji stosowane w programie PSPP^[42].

Pożyczki papierów wartościowych są wykazywane na kontach pozabilansowych, chyba że jako ich zabezpieczenie złożono środki pieniężne, które na koniec roku pozostają niezainwestowane^[43]. Na 31 grudnia 2021 saldo nierozliczonych pożyczek wynosiło 16 156 mln EUR (2020: 17 214 mln EUR), z czego 11 821 mln EUR (2020: 12 615 mln EUR) przypadało na pożyczki papierów wartościowych utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej.

Nota 18 – Kontrakty futures na stopy procentowe

Saldo otwartych transakcji, według kursów walutowych na koniec roku, było następujące:

Te transakcje były zawierane w ramach zarządzania rezerwami dewizowymi EBC.

Nota 19 – Transakcje forward na papierach wartościowych

Na 31 grudnia 2021 saldo otwartych terminowych transakcji sprzedaży papierów wartościowych wynosiło 382 mln EUR. Te transakcje były zawierane w ramach zarządzania rezerwami dewizowymi EBC. Na koniec roku 2020 nie było otwartych transakcji.

Nota 20 – Walutowe transakcje swap i forward

Zarządzanie rezerwami dewizowymi
W 2021 walutowe transakcje swap i forward były zawierane w ramach zarządzania rezerwami dewizowymi EBC. Nierozliczone należności i zobowiązania z tytułu tych transakcji, wykazane według kursów walutowych na koniec roku, były następujące:

Linie swapowe do dostarczania płynności
EBC otworzył dwustronne linie swapowe z bankami centralnymi Kanady (Bank of Canada), Wielkiej Brytanii (Bank of England), Japonii (Bank of Japan), Stanów Zjednoczonych (System Rezerwy Federalnej), Szwajcarii (Swiss National Bank) i Chińskiej Republiki Ludowej (Ludowy Bank Chin). Te umowy umożliwiają (a) dostarczanie płynności w walutach powyższych banków bankom centralnym ze strefy euro lub (b) dostarczanie płynności w euro instytucjom finansowym na obszarze jurysdykcji powyższych banków. Ponadto na mocy umów swapowych z bankami centralnymi Bułgarii (Българска народна банка), Chorwacji (Hrvatska narodna banka), Danii (Danmarks Nationalbank) i Szwecji (Sveriges riksbank) możliwe jest dostarczanie płynności w euro instytucjom finansowym na obszarze jurysdykcji tych banków. Celem powyższych umów jest zaspokojenie potencjalnych potrzeb płynnościowych, żeby przeciwdziałać zaburzeniom w funkcjonowaniu rynków.

Należności i zobowiązania nominowane w USD z terminem zapadalności w 2022 powstały w związku z zasilaniem kontrahentów Eurosystemu w płynność w tej walucie (zob. nota 11 „Zobowiązania wobec nierezydentów strefy euro w euro”).

Nota 21 – Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek

W 2021 EBC nadal odpowiadał za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez Unię Europejską w ramach mechanizmu średnioterminowej pomocy finansowej i europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej, za umowę pożyczkową z Grecją oraz za zarządzanie płatnościami dotyczącymi dwóch pożyczek z EFSF.

W reakcji na pandemię COVID‑19 w 2021 UE nadal udzielała państwom członkowskim pożyczek w ramach instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (instrument SURE). Ponadto w 2021 UE ustanowiła program Next Generation EU (NGEU), który ma wspierać odbudowę unijnej gospodarki oraz jej zieloną i cyfrową transformację. Program NGEU zapewnia państwom członkowskim finansowanie w postaci bezzwrotnego wsparcia finansowego oraz pożyczek. EBC pomagał Komisji Europejskiej w zarządzaniu operacjami związanymi z obydwoma wspomnianym powyżej instrumentami.

W 2021 EBC obsługiwał płatności związane z wszystkimi tymi operacjami.

2.6 Noty objaśniające do rachunku zysków i strat

Nota 22 – Wynik z tytułu odsetek

Nota 22.1 – Przychody z tytułu odsetek od dewizowych aktywów rezerwowych

Pozycja obejmuje przychody z tytułu odsetek od dewizowych aktywów rezerwowych EBC pomniejszone o odpowiednie koszty odsetkowe.

Poniżej przedstawiono przychody/koszty netto z tytułu odsetek w podziale na rodzaj instrumentu:

Przychody/koszty netto z tytułu odsetek w podziale na waluty kształtowały się następująco:

Nota 22.2 – Przychody z tytułu odsetek wynikające z przydziału banknotów euro w Eurosystemie

Pozycja obejmuje przychody odsetkowe związane z 8‑procentowym udziałem EBC w łącznej wartości emisji banknotów euro (zob. „Banknoty w obiegu” w punkcie 2.3 „Polityka rachunkowości” oraz nota 6.1 „Należności z tytułu przydziału banknotów euro w Eurosystemie”). W 2021 te przychody były zerowe, co wynikało stąd, że stopa procentowa podstawowych operacji refinansujących przez cały rok wynosiła 0%.

Nota 22.3 – Odsetki od wierzytelności krajowych banków centralnych z tytułu przekazanych rezerw dewizowych

W tej pozycji wykazano odsetki wypłacone krajowym bankom centralnym ze strefy euro od ich wierzytelności z tytułu dewizowych aktywów rezerwowych przekazanych do EBC (zob. nota 12.1 „Zobowiązania stanowiące równowartość przekazanych rezerw dewizowych”). W 2021 te odsetki były zerowe, co było związane z tym, że stopa procentowa podstawowych operacji refinansujących przez cały rok wynosiła 0%.

Nota 22.4 – Pozostałe przychody z tytułu odsetek oraz pozostałe koszty z tytułu odsetek

Pozostałe przychody i koszty odsetkowe kształtowały się następująco:

Nota 23 – Zrealizowane zyski/straty z operacji finansowych

Zrealizowane zyski/straty netto z operacji finansowych kształtowały się następująco:

Zrealizowane zyski/straty cenowe netto obejmują zrealizowane zyski i straty z tytułu papierów wartościowych, kontraktów futures na stopy procentowe i swapów procentowych. Zrealizowane straty cenowe netto w 2021 wynikały przede wszystkim ze zrealizowanych strat cenowych na papierach wartościowych nominowanych w euro i dolarowych kontraktach futures na stopy procentowe. Duże zrealizowane zyski cenowe na portfelu dolarowym w 2020 były spowodowane spadkiem rentowności papierów wartościowych nominowanych w dolarach amerykańskich.

Nota 24 – Odpisy aktualizujące wartość aktywów i pozycji finansowych

Ujęto następujące odpisy aktualizujące wartość aktywów i pozycji finansowych:

W 2021 wraz ze wzrostem rentowności różnych papierów wartościowych w portfelu dolarowym i portfelu funduszy własnych obniżyła się ich wartość rynkowa, czego skutkiem były niezrealizowane straty cenowe na koniec roku.

Nota 25 – Wynik z tytułu opłat i prowizji

W 2021 przychody wykazane w tej pozycji objęły głównie opłaty nadzorcze. Koszty wynikły głównie z opłat powierniczych.

Przychody i koszty z tytułu zadań nadzorczych
Żeby pokryć koszty poniesione w związku z wykonywaniem swoich zadań nadzorczych, EBC pobiera od nadzorowanych podmiotów roczne opłaty z tego tytułu. Opłaty opierają się na rzeczywistych rocznych kosztach poniesionych na zadania nadzorcze w danym okresie objętym opłatą, skorygowanych o kwoty zwrócone bankom lub otrzymane od banków za poprzednie okresy i inne korekty, w tym otrzymane odsetki za zwłokę^[44].

Dochód z tytułu rocznych opłat nadzorczych za rok 2021 ustalony na podstawie kosztów faktycznie poniesionych przez EBC w związku z wykonywaniem zadań nadzorczych wyniósł 578 mln EUR. Po skorygowaniu o otrzymane odsetki za zwłokę roczna opłata nadzorcza należna od nadzorowanych podmiotów za 2021 wyniosła 577 mln EUR^[45] (zob. nota 7.4 „Rozliczenia międzyokresowe”). Obciążenie podmiotów indywidualnymi opłatami nadzorczymi nastąpi w drugim kwartale 2022^[46].

EBC może również nakładać na nadzorowane podmioty kary administracyjne za nieprzestrzeganie unijnych przepisów bankowych dotyczących wymagań ostrożnościowych (w tym decyzji nadzorczych EBC). Związanych z tym wpływów nie uwzględnia się przy obliczaniu rocznych opłat nadzorczych. Są one natomiast ujmowane jako przychody w rachunku zysków i strat i dzielone między krajowe banki centralne ze strefy euro w ramach podziału zysku EBC. W 2021 przychód z tytułu kar nałożonych na nadzorowane podmioty wyniósł 1 mln EUR.

W związku z tym przychód EBC z tytułu zadań nadzorczych przedstawiał się następująco:

Koszty związane z nadzorem bankowym wynikają z pełnienia bezpośredniego nadzoru nad bankami istotnymi i zwierzchniej kontroli nad nadzorem nad bankami mniej istotnymi oraz realizacji zadań międzywydziałowych i obsługi specjalistycznej. Obejmują bezpośrednie koszty pionu nadzoru bankowego EBC oraz odpowiednie koszty jednostek pomocniczych, które są konieczne do wykonywania zadań nadzorczych EBC i zajmują się m.in. zapleczem biurowo-technicznym, zarządzaniem kadrami, informatyką, obsługą prawną, audytem i obsługą administracyjną, komunikacją i tłumaczeniami.

Rzeczywiste koszty związane z zadaniami nadzorczymi EBC, refundowane poprzez roczne opłaty nadzorcze za 2021, wyniosły 578 mln EUR (2020: 535 mln EUR). Ogólny wzrost wynikał z dalszego rozwoju systemów informatycznych na potrzeby nadzoru bankowego i wyższych kosztów osobowych.

Ponadto w sytuacjach, gdy kary administracyjne nałożone przez EBC na nadzorowane podmioty zostają później unieważnione przez sąd, EBC zwraca tym podmiotom kwoty pobrane z tego tytułu. W 2021 zwroty z tego tytułu wyniosły 5 mln EUR (zob. nota 31 „Pozostałe koszty”). Te koszty nie są uwzględniane przy obliczaniu rocznych opłat nadzorczych, ale są wykazywane w rachunku zysków i strat EBC i pomniejszają jego wynik netto.

Nota 26 – Przychody z tytułu akcji i udziałów

W tej pozycji wykazuje się otrzymane dywidendy od udziałów EBC w BIS (zob. nota 7.2 „Inne aktywa finansowe”). W 2021 ta kwota obejmowała dodatkową dywidendę zatwierdzoną przez Roczne Walne Zgromadzenie BIS jako rekompensatę za zatrzymanie dywidendy za okres 2019/2020^[47].

Nota 27 – Pozostałe przychody

Przychody z innych źródeł powstałe w 2021 wynikały przede wszystkim z (a) partycypacji krajowych banków centralnych ze strefy euro w kosztach poniesionych przez EBC w związku ze wspólnymi przedsięwzięciami Eurosystemu oraz (b) rozliczeń roszczeń ubezpieczeniowych związanych z pracami naprawczymi dotyczącymi infrastruktury głównego budynku (zob. nota 29 „Koszty administracyjne”).

Nota 28 – Koszty osobowe

Koszty osobowe kształtowały się następująco:

Przeciętne zatrudnienie wyniosło 4038 EPC (ekwiwalentów pełnego czasu pracy)^[48] (2020: 3923), z czego 362 przypadało na kadrę kierowniczą (2020: 356).

Koszty osobowe w 2021 wzrosły, głównie z powodu wyższych kosztów z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia, wynikających przede wszystkim z zastosowania wyższej stopy przyszłego wzrostu emerytur i niższej stopy dyskontowej w wycenie aktuarialnej na potrzeby obliczenia kosztów bieżącego zatrudnienia za 2021^[49] (zob. nota 13.3 „Pozycje różne”). Do wzrostu kosztów osobowych przyczyniło się także zwiększenie się średniej liczby zatrudnionych przez EBC.

Wynagrodzenia członków Zarządu i Rady ds. Nadzoru
Członkowie Zarządu i zatrudniani przez EBC pełnoetatowi członkowie Rady ds. Nadzoru otrzymują wynagrodzenie podstawowe oraz dodatek mieszkaniowy. Prezesowi zamiast tego dodatku przysługuje służbowa rezydencja. Członkowie Zarządu i przewodniczący Rady ds. Nadzoru otrzymują także dodatek na cele reprezentacyjne. Zgodnie z warunkami zatrudnienia pracowników Europejskiego Banku Centralnego członkom Zarządu i Rady ds. Nadzoru mogą przysługiwać – w zależności od ich sytuacji osobistej – dodatek rodzinny, dodatki na dzieci i na pokrycie kosztów ich edukacji oraz inne dodatki. Od wynagrodzenia odprowadza się podatek na rzecz UE, a także składki na fundusz emerytalny oraz ubezpieczenia: zdrowotne, opiekuńcze i wypadkowe. Dodatki są wolne od opodatkowania i nie wchodzą do podstawy wymiaru emerytury.

W 2021 podstawowe wynagrodzenia członków Zarządu i zatrudnianych przez EBC członków Rady ds. Nadzoru (czyli z wyłączeniem przedstawicieli krajowych organów nadzoru) były następujące^[50]:

Łączna kwota dodatków wypłaconych członkom Zarządu i Rady oraz opłaconych przez EBC na ich rzecz składek na ubezpieczenia zdrowotne, opiekuńcze i wypadkowe wyniosła 1 097 128 EUR (2020: 1 201 810 EUR).

Byli członkowie Zarządu i Rady ds. Nadzoru po zakończeniu kadencji mogą otrzymywać przez określony czas wynagrodzenia przejściowe. W 2021 wypłaty z tego tytułu, związane z nimi dodatki rodzinne oraz opłacone przez EBC składki na ubezpieczenia zdrowotne, opiekuńcze i wypadkowe byłych członków obu organów wyniosły 977 547 EUR (2020: 1 555 042 EUR). Spadek tych wypłat wynikał głównie ze zmniejszenia się w 2021 liczby otrzymujących je byłych członków Zarządu i Rady; poza tym osoby, którym takie wypłaty nadal przysługiwały, otrzymywały mniejsze kwoty, ponieważ zbliżały się do końca okresu przejściowego.

Płatności z tytułu świadczeń emerytalnych, w tym związane z nimi dodatki, oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne, opiekuńcze i wypadkowe na rzecz byłych członków Zarządu i Rady oraz osób będących na ich utrzymaniu wyniosły 4 047 008 EUR (2020: 928 149 EUR)^[51]. W 2021 ta kwota objęła ryczałtową odprawę, jaką były członek otrzymał w momencie przejścia na emeryturę zamiast przyszłych świadczeń emerytalnych.

Nota 29 – Koszty administracyjne

Koszty administracyjne kształtowały się następująco:

W 2021 koszty administracyjne nieco się zwiększyły. Wzrost pozycji „Czynsze, utrzymanie nieruchomości, media” wynikał głównie z koniecznego usunięcia wad w infrastrukturze głównego budynku pozostałych po pracach budowlanych. Związane z tym koszty odzyskano w ramach rozliczeń roszczeń ubezpieczeniowych (zob. nota 27 „Pozostałe przychody”).

Nota 30 – Usługi produkcji banknotów

Są to przede wszystkim koszty międzynarodowego transportu banknotów euro z drukarni do krajowych banków centralnych (dostawy nowych banknotów) oraz między krajowymi bankami centralnymi (uzupełnianie niedoborów zapasami). Koszty te pokrywa centralnie EBC.

Nota 31 – Pozostałe koszty

W 2021 ta pozycja obejmowała zwrócone kary administracyjne nałożone wcześniej przez EBC na trzy nadzorowane podmioty należące do tej samej grupy. Zwrot wynikał z tego, że sąd stwierdził częściową nieważność decyzji w sprawie tych kar (zob. nota 25 „Wynik z tytułu opłat i prowizji”).

3 Raport niezależnego biegłego rewidenta

Prezes i Rada Prezesów
Europejskiego Banku Centralnego

Frankfurt nad Menem

Raport z badania sprawozdania finansowego EBC za rok 2021

Opinia

Przeprowadziliśmy badanie sprawozdania finansowego Europejskiego Banku Centralnego (EBC) za rok obrotowy zakończony 31 grudnia 2021 – będącego częścią rocznego raportu finansowego EBC – które obejmuje: bilans, rachunek zysków i strat, opis istotnych zasad rachunkowości oraz noty objaśniające.

Naszym zdaniem załączone sprawozdanie finansowe daje prawdziwy i rzetelny obraz sytuacji finansowej EBC na dzień 31 grudnia 2021 oraz wyników jego operacji finansowych za rok obrotowy zakończony tą datą, zgodnie z zasadami określonymi przez Radę Prezesów, które przedstawia decyzja EBC (UE) 2016/2247 z dnia 3 listopada 2016 r. w sprawie rocznego sprawozdania finansowego EBC (EBC/2016/35), z późniejszymi zmianami, oparta na wytycznych EBC (UE) 2016/2249 z dnia 3 listopada 2016 r. w sprawie ram prawnych rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w Europejskim Systemie Banków Centralnych (EBC/2016/34), z późniejszymi zmianami.

Podstawa wyrażenia opinii

Badanie przeprowadziliśmy zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rewizji Finansowej (MSRF). Zakres naszej odpowiedzialności określony w MSRF został dodatkowo opisany w niniejszym raporcie w punkcie Odpowiedzialność biegłego rewidenta za badanie sprawozdania finansowego. Jesteśmy niezależni od EBC w rozumieniu niemieckich wymogów etyki zawodowej mających zastosowanie do badania sprawozdania finansowego, które są zgodne z Kodeksem etyki zawodowych księgowych wydanym przez Radę Międzynarodowych Standardów Etycznych dla Księgowych, a także spełniamy inne standardy etyczne wynikające z tych wymogów. Uważamy, że dowody uzyskane przez nas w badaniu stanowią wystarczającą i odpowiednią podstawę do wyrażenia opinii.

Pozostałe informacje

Za pozostałe informacje zawarte w rocznym raporcie finansowym odpowiada Zarząd EBC. Są to wszystkie informacje zawarte w rocznym raporcie finansowym EBC z wyjątkiem sprawozdania finansowego i naszego raportu z badania.

Nasza opinia o sprawozdaniu finansowym nie uwzględnia pozostałych informacji i nie formułujemy żadnych wniosków na temat ich wiarygodności.

W kontekście badania sprawozdania finansowego naszym zadaniem jest zaznajomienie się z pozostałymi informacjami i rozważenie, czy nie odbiegają one znacząco od sprawozdania finansowego bądź czy wiedza zdobyta przez nas w toku badania lub w inny sposób nie wydaje się istotnie zniekształcona.

Odpowiedzialność Zarządu i osób, którym powierzono zarządzanie, w odniesieniu do sprawozdania finansowego

Zarząd odpowiada za sporządzenie i rzetelną prezentację sprawozdania finansowego – zgodnie z zasadami określonymi przez Radę Prezesów, które przedstawia decyzja EBC (UE) 2016/2247 z dnia 3 listopada 2016 r. w sprawie rocznego sprawozdania finansowego EBC (EBC/2016/35), z późniejszymi zmianami, oparta na wytycznych EBC (UE) 2016/2249 z dnia 3 listopada 2016 r. w sprawie ram prawnych rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w Europejskim Systemie Banków Centralnych (EBC/2016/34), z późniejszymi zmianami – oraz za kontrolę wewnętrzną w takim zakresie, jaki uzna za konieczny do sporządzenia sprawozdania finansowego wolnego od istotnych zniekształceń spowodowanych oszustwem lub błędem.

Przy sporządzaniu sprawozdania finansowego Zarząd odpowiada za ocenę zdolności EBC do kontynuacji działania, za ujawnienie, w stosownych przypadkach, problematycznych kwestii związanych z kontynuacją działania oraz za prowadzenie rachunkowości przy założeniu kontynuacji działania.

Osoby, którym powierzono zarządzanie, odpowiadają za nadzorowanie procesu sprawozdawczości finansowej EBC.

Odpowiedzialność biegłego rewidenta za badanie sprawozdania finansowego

Naszym celem jest uzyskanie wystarczającej pewności, że sprawozdanie finansowe jako całość jest wolne od istotnych zniekształceń spowodowanych oszustwem lub błędem, oraz wydanie raportu z badania wraz z opinią. Wystarczająca pewność oznacza wysoki poziom pewności, ale nie stanowi gwarancji, że badanie przeprowadzone zgodnie z MSRF zawsze wykryje istniejące istotne zniekształcenie. Zniekształcenia mogą powstać wskutek oszustwa lub błędu, a są uznawane za istotne, gdy można racjonalnie oczekiwać, że – pojedynczo lub łącznie – wpłyną na decyzje gospodarcze podejmowane przez odbiorców tego sprawozdania na jego podstawie.

Prowadząc badanie zgodnie z MSRF, podczas planowania i prowadzenia badania przez cały czas kierujemy się własnym profesjonalnym osądem i sceptycyzmem zawodowym. Ponadto:

• dokonujemy rozpoznania i oceny ryzyka wystąpienia w sprawozdaniu finansowym istotnych zniekształceń wynikających z oszustwa lub błędu, opracowujemy i stosujemy procedury badania odpowiednie do tego ryzyka oraz pozyskujemy dowody stanowiące wystarczającą i odpowiednią podstawę do wydania opinii. Prawdopodobieństwo niewykrycia istotnych zniekształceń jest wyższe w przypadku oszustwa niż w przypadku błędu, ponieważ oszustwo może obejmować zmowę, fałszerstwo, celowe pominięcie, wprowadzenie w błąd lub obejście kontroli wewnętrznej;
• zapoznajemy się z funkcjonowaniem kontroli wewnętrznej w zakresie potrzebnym do opracowania procedur badania odpowiednich w danych okolicznościach, nie jest natomiast naszym zadaniem wyrażenie opinii na temat skuteczności tej kontroli w EBC;
• oceniamy odpowiedniość przyjętej polityki rachunkowości oraz zasadność szacunków księgowych i związanych z nimi informacji ujawnionych przez kierownictwo;
• stwierdzamy, czy kierownictwo odpowiednio zastosowało rachunkową zasadę kontynuacji działania oraz, na podstawie uzyskanych dowodów, czy nie występuje istotna niepewność związana ze zdarzeniami lub okolicznościami, które mogą rodzić znaczące wątpliwości co do zdolności EBC do kontynuacji działania. Jeśli stwierdzimy istnienie istotnej niepewności, jesteśmy zobowiązani zwrócić uwagę w naszym raporcie na odnośne informacje ujawnione w sprawozdaniu finansowym lub, jeśli te informacje są niewystarczające, zmodyfikować naszą opinię. Nasze wnioski opierają się na dowodach uzyskanych w toku badania do daty wydania naszego raportu;
• oceniamy ogólną prezentację, strukturę i treść sprawozdania finansowego, w tym ujawnione w nim informacje, oraz sprawdzamy, czy w tym sprawozdaniu transakcje i zdarzenia gospodarcze zostały przedstawione w sposób zapewniający rzetelną prezentację.

Mamy obowiązek poinformować osoby, którym powierzono zarządzanie, m.in. o planowanym zakresie i harmonogramie badania oraz o ważnych ustaleniach, w tym o rozpoznanych przez nas istotnych niedociągnięciach w zakresie kontroli wewnętrznej.

Frankfurt nad Menem, 9 lutego 2022

Baker Tilly GmbH & Co. KG
Wirtschaftsprüfungsgesellschaft

(Düsseldorf)

4 Informacja o sposobie podziału zysku lub pokrycia straty

Ta informacja nie jest częścią sprawozdania finansowego EBC za rok 2021.

Zgodnie z art. 33 Statutu ESBC zysk netto EBC jest przekazywany w następującym porządku:

1. kwota określona przez Radę Prezesów – maksymalnie 20% zysku netto – zostaje przeniesiona do ogólnego funduszu rezerwowego, którego wysokość nie może przekroczyć 100% kapitału;
2. pozostały zysk netto jest dzielony między udziałowców EBC proporcjonalnie do ich opłaconych udziałów^[52].

W przypadku poniesienia przez EBC straty deficyt może zostać pokryty z ogólnego funduszu rezerwowego EBC, a w razie potrzeby, na podstawie decyzji Rady Prezesów, także z dochodów pieniężnych za dany rok obrotowy, proporcjonalnie i maksymalnie do wysokości kwot rozdzielonych między krajowe banki centralne zgodnie z art. 32 ust. 5 Statutu ESBC^[53].

Zysk netto EBC za rok 2021 wyniósł 192 mln EUR. W ramach tymczasowego podziału zysku zgodnie z decyzją Rady Prezesów w dniu 31 stycznia 2022 rozdzielono między krajowe banki centralne ze strefy euro kwotę 150 mln EUR. Następnie Rada Prezesów postanowiła rozdzielić między krajowe banki centralne ze strefy euro pozostałą część zysku w kwocie 42 mln EUR.