Brabúis agus caillteanais an Bhainc Ceannais Eorpaigh agus na mbanc ceannais náisiúnta: cárb as a dtagann siad?

Nuashonraithe an 19 Bealtaine 2023 (foilsithe den chéad uair an 16 Feabhra 2017)

Ní mar a chéile an Banc Ceannais Eorpach agus bainc eile. Dréachtaíonn sé cuntais bhliantúla agus tuairiscíonn sé brabúis agus caillteanais mar a dhéanfadh gnáth-bhanc ach le difríocht mhór amháin: níl sé de chúram orainn sa BCE brabús a dhéanamh. Ina áit sin, is é an post atá againn praghsanna a choinneáil cobhsaí. Agus is fothoradh aon bhrabús nó caillteanas a dhéantar.

Is amhlaidh an cás do bhainc cheannais náisiúnta thíortha an limistéir euro (ar a dtugtar i dteannta a chéile, in éineacht leis an BCE, an tEurochóras). Ní hé sin le rá nach bhfuil brabúis agus caillteanais tábhachtach ag bainc cheannais an Eurochórais. Go deimhin, cibé acu a dhéanaimid - brabús nó caillteanas - tá sé an-tábhachtach fós. Anseo thíos mínímid cén fáth a bhfuil sé seo tábhachtach agus cárb as ar féidir le brabúis agus caillteanais teacht.

Is éard atá i mbrabúis agus caillteanais uimhreacha a thaispeánann an bhfuil ioncam agus costais ar comhardú. Trí fhéachaint ar an méid a thagann isteach agus ar an méid a théann amach thar thréimhse bliana, is féidir linn cuntas bliantúil a dhréachtú. Is é an rud céanna a d’fhéadfá a dhéanamh do do bhuiséad teaghlaigh féin é, nó a d’fhéadfadh cuideachta a dhéanamh chun a airgeadas a thuiscint. Má bhíonn an t-ioncam níos mó ná na costais, déanaimid brabús. Má sháraíonn na costais an t-ioncam, déanaimid caillteanas.

Ní mór dúinn cuimhneamh go mbíonn difríocht mhór idir oibríochtaí bainc cheannais agus oibríochtaí siopa báicéara, mar shampla, a fhaigheann ioncam trí arán a dhíol le daoine agus a mbíonn costais mhóra air le híoc as plúr nó fuinneamh. Feidhmíonn bainc cheannais tríd an gcóras baincéireachta den chuid is mó. 

Cad is banc ceannais ann?

Cén áit a bhfaigheann an tEurochóras a ioncam?

Is fiú i bhfad níos mó na nótaí bainc euro i do thiachóg ná mar a chosnaíonn sé na nótaí a dhéanamh iad féin. Cuireann bainc thráchtála na nótaí euro seo ar fáil duit trína mbrainsí agus ATManna. Chun é sin a dhéanamh, caithfidh siad iad a “cheannach” ón Eurochóras trí shócmhainní airgeadais a thabhairt ar láimh. Is foinse ioncaim iad na sócmhainní sin — glaonn saineolaithe ‘seigniorage’/ioncam tiarnais air seo.

Céard é ioncam tiarnais?

Foirm eile d’ioncam an bhainc cheannais is ea an t-ús a íocann bainc thráchtála nuair a fhaigheann siad airgead ar iasacht uainn.

Cheannaigh BCE agus na bainc cheannais náisiúnta go leor sócmhainní airgeadais freisin, mar shampla bannaí rialtais. Cheannaíomar iad seo chun tacú leis an ngeilleagar nuair a bhí rátaí úis an-íseal nó fiú ag náid faoin gcéad. Is é an aidhm a bhí againn cosc a chur ar bhoilsciú fanacht ró-íseal ar feadh tréimhse rófhada. Is féidir leis na sócmhainní a cheannaíomar a bheith ina fhoinse ioncaim.

Ar deireadh, sealbhaíonn bainc cheannais cúlchistí in airgeadraí eachtracha agus tá infheistíochtaí eile acu, agus gineann gach ceann acu ioncam freisin.

Cad iad costais an Eurochórais?

Nuair a choinníonn bainc thráchtála taiscí leis an Eurochóras, bíonn orainn ús a íoc leo. Mar sin, is costas é sin dúinne. Is féidir leis na costais sin méadú, mar shampla, má bhailímid rátaí úis mar chuid dár mbeartas airgeadaíochta.

Chun boilsciú ard a smachtú, d’ardaíomar ár rátaí úis go mór laistigh de thréimhse an-ghearr. Mar thoradh air sin, tá rátaí úis ag dul i méid sna margaí airgeadais, rud a fhágann go bhfuil creidmheas níos costasaí ar fud an gheilleagair. Bíonn drogall ar dhaoine airgead a fháil ar iasacht nuair a bhíonn rátaí úis níos airde agus bíonn fonn níos mó orthu airgead a shábháil. Cuireann sé seo isteach ar chaiteachas, fuaraíonn sé an geilleagar agus laghdaíonn sé boilsciú — is é sin an rud is mian linn a bhaint amach sa deireadh thiar. 

Cad is beartas airgeadaíochta ann?

Mar fho-éifeacht, tá méadú suntasach agus tapa tagtha freisin ar an méid úis a íocann bainc cheannais an Eurochórais le haghaidh a dtaiscí. Ag an am céanna, níl an t-ioncam a thuilleann siad ar na sócmhainní a shealbhaíonn siad tar éis méadú ar an mbealach céanna.

Is amhlaidh atá toisc nach n-íocann go leor de na sócmhainní sin — go háirithe bannaí rialtais — mórán úis, ós rud é gur cheannaíomar iad tráth a raibh rátaí úis íseal. Is minic a bhíonn aibíocht fhada acu freisin. Mar shampla, má tá banna rialtais ag bainc cheannais an Eurochórais a bhfuil aibíocht 10 mbliana acu, ciallaíonn sé sin go dtógfaidh sé deich mbliana suim iomlán an bhanna a aisíoc.

Nuair a cheannaíomar na bannaí sin, ba é an rud ceart le déanamh é chun boilsciú a thabhairt ar ais chuig ár sprioc 2%. Is amhlaidh atá toisc go raibh an boilsciú ró-íseal ag an am. Chuidigh ceannach na sócmhainní sin ar na praghsanna a d’íocamar ag an am le rátaí úis a ísliú i margaí airgeadais. 

Cén chaoi a n-oibríonn clár ceannaithe sócmhainní an Bhainc Ceannais Eorpaigh?

Ach ar an gcaoi sin, aistríodh na rioscaí a bhaineann le hathruithe ar an ráta úis amach anseo ó na margaí airgeadais go dtí an banc ceannais.

Faoi láthair, tá an riosca sin ag teacht chun cinn, toisc go bhfuil na bainc cheannais ar fud an domhain ag méadú rátaí chun troid in aghaidh an bhoilscithe. Is é an toradh a bhíonn air seo don Eurochóras go n-ardaítear a chostais níos tapúla ná a ioncam. Ciallaíonn sé seo go n-íslíonn brabúis, agus is féidir leo athrú ina gcaillteanais fiú.

Cad a tharlaíonn má dhéanann an tEurochóras caillteanas? 

Má thaifeadaimid caillteanas, is féidir linn iarracht a dhéanamh seo a chlúdach trí airgead a tharraingt as na brabúis a rinneamar sna blianta roimhe seo. Tá brabúis mhóra déanta ag BCE agus bainc cheannais eile sa limistéar euro le roinnt blianta anuas — thart ar €300 billiún idir 2012 agus 2021.

Tháinig na brabúis sin den chuid is mó ón mbeartas airgeadaíochta a bhí á shaothrú le linn na mblianta sin. Cheannaíomar go leor sócmhainní agus bhí rátaí úis diúltach, rud a chiallaíonn gur íoc na bainc táille as taiscí a choinneáil linn.

Mar bhainc cheannais stuama, bhaineamar úsáid as cuid de na brabúis sin chun maoláin airgeadais a thógáil, amhail forálacha ginearálta agus cúlchistí. Ina theannta sin, gintear roinnt maolán airgeadais nuair a dhéanaimid athluacháil rialta ar chuid dár sócmhainní. Is féidir na maoláin seo a úsáid anois.

I gcás an Bhainc Ceannais Eorpaigh, murar leor ár bhforáil ghinearálta riosca, d’fhéadfadh bainc cheannais náisiúnta thíortha an limistéir euro an caillteanas atá fágtha a chumhdach lena n-ioncam féin arna thuilleadh ar oibríochtaí beartais airgeadaíochta. De rogha air sin, d’fhéadfaí an caillteanas a thaifeadadh i gcuntas bliantúil BCE lena fhritháireamh in aghaidh aon ioncaim a gheofar amach anseo.

Is féidir leat tuilleadh eolais a fháil faoi nósanna imeachta comhroinnte brabúis agus caillteanais sa Pháipéar Ócáideach seo.

An bhfuil sé tábhachtach má dhéanann BCE caillteanas?

Tá sé tábhachtach cuimhneamh nach bhfuil bainc cheannais cosúil le gnáthchuideachtaí. Is féidir leo airgead a chailleadh agus feidhmiú go héifeachtach fós. Mar sin féin, tuigtear ó phrionsabal an neamhspleáchais airgeadais gur cheart dóthain caipitil a bheith ag bainc cheannais i gcónaí.

Táimid ag súil, le himeacht ama, go dtiocfaidh laghdú ar chaillteanais toisc go n-ardóidh an t-ioncam a thuilleann bainc cheannais an Eurochórais ar a gcuid bannaí agus sócmhainní eile, agus ó na hiasachtaí a thugann siad do bhainc thráchtála.

I ndeireadh na dála, agus rátaí úis ar ais i gcríoch dhearfach, ba cheart don Eurochóras brabús a dhéanamh arís sa mheántéarma.